روزنامه آمریکایی'هافینگتون پست'با اشاره به اقدام متقابل مقامات ایران مبنی بر قطع فروش نفت به اتحادیه اروپا پیش ازاجرایی شدن این تحریم و سازو کار ابداعی مشتریان بزرگ نفت ایران برای ادامه خرید نفت،نوشت: تبعات این تحریم ها دامن غرب و اروپا را نیز می گیرد.
روزنامه هافینگتون پست درتازه ترین شماره خود درمقاله ای نوشت:23 ژانویه، اتحادیه اروپا تحریم های جدیدی رابه منظور اعمال فشار اقتصادی و وادارساختن دولت ایران به تغییر موضع نسبت به برنامه هسته ای اش، علیه تهران اعمال و اعلام کرد که ازابتدای تابستان 2012 اجرا خواهد شد. تحریم های کنونی اتحادیه اروپا علیه صنعت نفت ایران در حقیقت سومین تلاش قدرت های خارجی برای استفاده ابزاری از نفت به منظور اعمال فشار بر ایران طی 50 سال گذشته است.
نخستین تحریم درسال 1951میلادی و به دنبال ملی شدن صنعت نفت ایران اعمال شد که پس ازآن شرکت نفت ایران- انگلیس که درحال حاضر به 'بریتیش پترولیوم' معروف است، تحریم هایی راعلیه نفت ایران اعمال کرد وازدیگر کشورها نیزخواست ازخرید نفت ایران خود داری کنند. اما این تلاش ها نتوانست مانع خرید نفت ایران ازسوی مشتریان خارجی آن شود.
دومین مجموعه تلاش ها پس ازانقلاب اسلامی ایران صورت گرفت که طی آن،آمریکا، صنعت نفت ایران را تحریم و ازخرید نفت از این کشورخودداری کرد. پیش از این تحریم، آمریکا به عنوان یکی ازمشتریان مهم نفت ایران، هر روز هزاران بشکه نفت از ایران وارد می کرد. با این حال، تحریم مذکور تاثیری اندک بر تولید نفت ایران گذاشت و تهران طی چند ماه توانست نفت خود را روانه سایر بازارها کند.
اکنون که درآغاز سال 2012 به سر می بریم، تاثیرگذاری تحریم نفتی به عنوان ابزاری برای اعمال فشار اقتصادی بار دیگر زیرسوال رفته است. آیا تحریم های کنونی اتحادیه اروپا علیه نفت ایران می تواند تهران را به تغییر نگرش درباره برنامه هسته ای اش وادار سازد؟ اگر این تحریم نفتی به افزایش وحشتناک قیمت نفت منجر شود، چند کشورعملا مایل به قطع خرید نفت از ایران خواهند بود؟ و تا چند وقت چنین تحریمی اجرا خواهد شد؟
با توجه به تحریم های اتحادیه اروپا علیه سوریه و نیز کاهش جبران نشده تولید نفت لیبی، این اتحادیه در نتیجه عدم خرید نفت ایران دچار فشار زیادی خواهد شد.
درحال حاضر، عربستان سعودی با برخورداری از ظرفیت مازاد روزانه بیش از 2 میلیون بشکه نفت، تنها تولید کننده ای است که می تواند جایگزین نفت ایران شود. با این حال، از آن جا که عربستان تنها تولید کننده با ظرفیت مازاد و قادر به کنترل بازار درصورت حذف یکی از تولید کننده ها است، احتمالا دستکم نیمی از ظرفیت مازاد خود را برای کنترل هرگونه کاهش احتمالی در تولید نفت در آینده حفظ می کند. اگرعربستان پیش از آن که نفت ایران از بازار حذف شود، اقدام به تولید بیشتر کند، قیمت این محصول به خاطر تولید مازاد سقوط می کند و نفت عربستان نیز ناگزیر خواهد بود با نفت ارزان ایران رقابت کند. بدیهی است که عربستان سعودی و سایر تولید کنندگان اصلی از کاهش قیمت های نفت سودی نخواهند برد، زیرا این مسئله می تواند دلیل مشارکت عربستان برای حفظ تعادل بازار را زیر سوال ببرد.
پس برنده این میدان کیست؟ اعمال تحریم های اتحادیه اروپاعلیه نفت ایران تاثیر سریع نخواهد داشت، زیرا این یک تحریم تدریجی و زمان بندی شده است. قرار است با هدف تامین فرصت بازار و برخی کشورهای اتحادیه اروپا به ویژه ایتالیا، یونان و اسپانیا به عنوان مشتریان عمده نفت ایران در این منطقه، برای یافتن جایگزین و نیزجلوگیری از هرگونه شوک به بازار نفت، این تحریم ازاول ماه ژوئیه (تیرماه1391) اجرا شود. این امر به ایران نیز فرصت می دهد تا مشتریان جدیدی برای نفت خود بیابد.
مقامات ایران نیز اعلام کرده اند که درحال اتخاذ تصمیم هایی مبنی بر قطع فروش نفت به اتحادیه اروپا به عنوان یک اقدام پیشگیرانه پیش از اول ژوئیه هستند. هرچند این تصمیم نیز تاثیری براقتصاد ایران برجای خواهد گذاشت، اما مقامات تهران به خوبی از رقابتی که برای یافتن بازارهای جایگزین وجود دارد، مطلع هستند.
ازسوی دیگر، حذف یکباره نفت ایران از بازار اتحادیه اروپا نیز می تواند افزایش قیمت های نفت را تسریع کند. کشورهایی همچون هند و ترکیه تمایل چندانی به موضع گیری مستقیم علیه ایران ندارند، زیرا مقامات سیاسی این کشورها به طور مکرر اعلام کردند که از تحریم های اتحادیه اروپا و اقدامات یکجانبه تبعیت نمی کنند.
ازسوی دیگر،ژاپن وکره جنوبی نیزهردوبه چتر امنیتی آمریکا متکی هستند و واشنگتن انتظار دارد این کشورها واردات نفت خود را از ایران، دستکم به صورت نمادین کاهش دهند. با این حال،تحلیلگران انرژی متفق القول معتقدند که به دلیل وابستگی شدیداین کشورها به نفت ایران، این کاهش درواردات نفت چندان پایدار نخواهد بود.دربهترین حالت، ژاپن و کره تنها قادر خواهند بود نفت ایران را با قیمتی مناسب خریداری کنند نه آن که خود را به طور کامل از این بازار کنار بکشند.
با این حال، ابعاد غیر آشکار این وضعیت بسیار وسیع تر است. هم توکیو وهم سئول پیش تر راه حل هایی را برای ادامه خرید نفتی خود درچارچوب تحریم های آمریکاعلیه بانک مرکزی ایران یافته اند وهمین جاست که کار دشوار می شود. مشتریان ایران می توانند از معاملات پایاپای برای خرید نفت استفاده کنند. دولت هند در مواقع مختلف تلاش کرده است تا از طریق مذاکره با مقامات ترک و روس روش های جدیدی را برای ارسال پول به ایران بیابد. آن ها همچنین پیشنهاد خرید نفت در ازای روپیه و یا طلا را نیز مطرح کرده اند. برخی کشورها نیز مانند ترکیه از تجارت دوجانبه گرمی با ایران برخوردارند که امکان معامله پایاپای را آسان تر می سازد. ترکیه و ایران مبادلات تجاری خود را درسال 2011 از 15میلیارد دلار به 20 میلیارد دلار افزایش دادند و انتظار می رود این میزان درسال 2015 به 30میلیارد دلار برسد.
چین و ایران نیز ازحجم مبادلات دوجانبه چشمگیری برخوردارند.همین امرباعث می شود بکارگیری معاملات تجاری پایاپای آسان تر شود. برای مثال از اول ژانویه تا ابتدای دسامبر 2011مبادلات تجاری چین و ایران به 41میلیارد دلار رسید. این میزان مبادله دو جانبه در حوزه انرژی و سایر حوزه ها نشان می دهد که این دو کشور می توانند با دور زدن تحریم های غرب علیه بانک مرکزی ایران همچنان به تبادل کالا و خدمات ادامه دهند.
البته سوال اصلی این است که چه کسی برنده این بازی خواهد بود؟ بدون تردید حتی ایران نیز با این که با پیشنهاد تخفیف های زیاد و استفاده از سیستم پایاپای قادر به جایگزین کردن مشتریان خود است، لطمات ناچیزی را دراقتصاد خود شاهد خواهد بود اما بازهم شرایط برایش قابل تحمل خواهد بود و می تواند بدون تجدید نظر درنگرش و جهت برنامه هسته ای اش به کار خود ادامه دهد.
روسیه از تحریم نفت ایران به نفع خود بهره برداری خواهد کرد. این کشور به عنوان بزرگ ترین تولید کننده نفت ازموقعیت خوبی برای افزایش سهم خود در بازارهای اروپا برخوردار خواهد شد. به رغم اختلاف نظرها و چالش هایی که درباره قیمت نفت وجود دارد، نفت روسیه از تنگه هرمزعبور نمی کند. همین امر می تواند چالشی را برای نفت عربستان به وجود آورد. اگر اروپا به نفت روسیه تکیه کند، عربستان مجبور خواهد بود تولید مازاد خود را روانه بازارهای آسیا کند، بازاری که درآن نفت ارزان قیمت ایران نیزعرضه می شود. بنابراین، در صورت وقوع هرگونه حادثه ای درخلیج فارس، بازار بیشتر بر نفت روسیه تکیه خواهد کرد. روسیه و سایر تولید کنندگان اصلی نفت نیز از افزایش قیمت نفت منتفع خواهند شد.
چین نیزیکی دیگرازبرندگان احتمالی این بازی خواهد بود.دومین مشتری بزرگ نفت از قدرت چانه زنی درباره قیمت نفت ایران برخوردارخواهد شد. براساس گزارش آژانس بین المللی انرژی، چین نخستین مرحله از ایجاد ذخایر راهبردی نفت خود را با ظرفیتی بیش از100میلیون بشکه نفت به پایان برده است. بنابراین، اگر چین با هدف پر کردن ذخایر خود واردات نفت را ازایران افزایش دهد، ایران قادرخواهد بود به مدت160 تا200روز، 450 تا 500 هزار بشکه بیشتر نفت به چین بفروشد و میلیاردها دلار درآمد عایدش شود.