بحران های مالی یکی از پدیده های رایج در اقتصاد داخلی و جهانی به شمار می آیند. بروز بحران ها، هزینه های اقتصادی زیادی را برای کشورها به دنبال دارد که دولت ها در راستای کاهش هزینه های اقتصادی بحران های مالی و نیز جلوگیری از سرایت بحران و مقابله با آن ، با توجه به شرایط اقتصادی خود، سیاست هایی را به کار می گیرند.
به گزارش سرویس اقتصادی باشگاه خبرنگاران؛ با توجه به اینکه اوپک بخش عمده ای از عرضه نفت را در بازارهای جهانی به خود اختصاص داده است و از انجا که اقتصاد بیشتر کشورهای عضو اوپک به شدت تحت تاثیر درآمدهای نفتی است، کاهش درآمدها ضمن تاثیر بر اقتصاد آنها بر تصمیمات این کشورها یعنی میزان تولید و سهم انها از بازار اوپک تاثیر خواهد گذاشت. ایران دومین عضو بزرگ اوپک است از این رو تصمیمات اوپک ، اقتصاد نفتی ما را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد.
بحران مالی با تاثیرگذاری بر قیمت نفت و قیمت کالاها و خدمات در سطح بین المللی از طریق بخش تجارت خارجی به سایر بخش های اقتصادی کشور منتقل می شود. بخش تجارت خارجی از طریق صادرات و واردات ، بخش تولید داخلی از طریق مالیات بر واردات و درآمد ارزی و دولت از طریق خالص دارایی های ارزی بر بخش پولی تاثیر می گذارد.
بررسی ها نشان می دهد که بحران مالی اخیر که از تابستان سال 2007 آغاز شده است، ریشه در بحران وام های رهنی پر ریسک یا درجه دو بازار مسکن آمریکا دارد. این وام ها به دلیل آنکه توسط افراد کم درآمد با سابقه اعتباری ناکافی پرداخت می شود دارای ریسک بیشتری نسبت به وام های رهنی معمولی است. بر این اساس در سال های اخیر با کاهش نرخ بهره، تعداد وام های رهنی پرریسک در آمریکا به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته که این امر توام با رشد قیمت مسکن بوده است.
شرکت های تامین سرمایه امریکا هم بخش عمده ای از این وام های رهنی را به اوراق بهادار تبدیل کرده و به صورت اوراق بهادار با پشتوانه وام های رهنی به مردم واگذار کردند. به هر حال ترکیبی از پرداخت وام های رهنی با شرایط آسان و رعایت استانداردهای وام دهی، تعدیلات نرخ بهره وری وام های انعطاف پذیر و همچنین کاهش قیمت مسکن در آمریکا باعث شده که تعداد وام های رهنی معوق با افزایش قابل توجهی روبرو شود. به عبارت دیگر اگرچه بحران وام های رهنی پر ریسک مختص آمریکا بود اما به کمک ابزاری به نام " تبدیل اوراق بهادار کردن دارایی ها" به بازارهای جهانی سرایت کرد و تقریبا همه دنیا تحت الشعاع این ریسک قرار گرفت.
بحران مالی آمریکا به سرعت بر اقتصاد سایر نقاط دنیا تاثیر گذاشته و منجر به شروع بحران اقتصاد جهانی شد. در این بحران تمام کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه به تناسب ظرفیت های خود درگیر بحران شده اند. کاهش اعتماد بازار، رکود، بیکاری، کاهش نرخ رشد اقتصادی، کاهش میزان سرمایه گذاری های خارجی و افت شدید قیمت نفت از جمله آثار بحران در سطح بین المللی است.
*بحران مالی جهان و اثرات آن بر خاورمیانه
صرف نظر از علل شکل گیری بحران، سرایت آن از طریق بازارهای مالی و تجارت خارجی امریکا به بخش های مالی و واقعی اقتصاد سایر کشورها در حال گسترش است. کشورهای مختلف با توجه به نوع تعاملات و پیوندهای خود با اقتصاد جهانی از بحران مالی اخیر آثار متفاوتی دریافت کردند، در کشورهایی که بین بازارهای مالی آنها تعامل و ادغام وجود داشت، آثار بحران به طور مستقیم از طریق بازارهای مالی وارد اقتصاد انها شد و کشورهای دیگر که هیچگونه تعاملی با بازارهای مالی جهان نداشتند، به طور غیرمستقیم و از طریق تجارت خارجی تحت تاثیر این بحران قرار گرفتند.
بدیهی است شدت آسیب پذیری کشورها متفاوت است بر این اساس کشورهایی که درجه بالایی از آزادی تجاری و باز بودن اقتصاد را تجربه می کنند بیشترین آسیب را از بحران اخیر دیده اند. در خاورمیانه نیز که انرژی بزرگ ترین عامل پیوند این منطقه با اقتصاد جهانی به شمار می رود و کشورهای این منطقه 95 درصد از درآمدهای صادراتی خود را از محل فروش نفت بدست می آورند، تغییرات قیمت نفت به شدت درآمدهای دولت و تراز حساب جاری آنها را تحت تاثیر قرار داد و از سوی دیگر به دلیل ساختار اقتصادی ضعیف این کشورها، افزایش و کاهش قیمت نفت در جهان، شوک های بزرگی بر اقتصاد این کشورها وارد کرد.
همچنین کاهش قیمت سهام و افت شاخص های مالی و به تبع آن ورشکستگی بسیاری از بانک ها و موسسات مالی از آثار و تبعات مستقیم این بحران در بسیاری از کشورها بوده است. در این میان علی رغم ادعای برخی از تحلیل گران مبنی بر عدم تاثیر گذاری بحران مالی جهانی بر اقتصاد ایران به دلیل عدم ادغام بازارهای مالی کشورمان با بازارهای جهانی به دلایل مختلف، بازار سرمایه کشور به طور غیرمستقیم تحت تاثیر بحران جهانی قرار گرفته است. این بحران از طریق تاثیرگذاری بر فضای کسب و کار، محدود کردن منابع مالی در اختیار، به بازار سرمایه و به طور مشخص به سودآوری شرکت های پذیرفته شده در بورس و همچنین جذابیت بازار سرمایه اثر گذاشته است./ق2
دکتر کیا پارسا، مدیر کل حوزه ریاست و روابط عمومی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی