مقرر شده بود در یازدهمین نشست کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران «بودجه سال 1395 کل کشور» با حضور مقاماتی از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. اما محسن بهرامی ارض‌اقدس رییس این کمیسیون توضیح داد که ظاهرا دولت با توجه به مذاکراتی که داشته و پیشنهادات و توصیه‌های وارده، قصد دارد تغییراتی را در لایحه بودجه سال آینده اعمال کند. به همین سبب، فرهاد دژپسند، معاون برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و محمد کردبچه، مشاور رییس این سازمان، که قرار بود مهمان نشست یازدهم کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران باشند، حضور خود را به زمان دیگری موکول کرده‌اند.
اما در ابتدای این نشست که به مرور اخبار و رویدادهای مهم حوزه تجارت و صادرات اختصاص داشت، ابوالحسن خلیلی با اعلام خبر صادرات روغن ترکیه به عراق، سوریه و یمن گفت که این کشورها اگرچه محل مناقشه هستند اما فعالیت اقتصادی آنها همچنان ادامه دارد. او همچنین با اشاره به بروز مناقشات سیاسی میان ترکیه و عراق گفت که به دلیل وجود احتمال تحریم کالاهای ترک توسط عراق بستر مناسبی برای افزایش صادرات ایران به عراق فراهم می‌شود.
کاهش 47 درصد ثبت سفارش کالا در هشت ماهه اول سال
ولی‌اله افخمی‌راد، رییس سازمان توسعه تجارت نیز گزارشی از آمار مبادلات تجاری در هشت ماه گذشته ارائه کرد و گفت: «صادرات ایران در 8 ماه نخست سال جاری حدود 30 میلیارد دلار برآورد شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، 10.5 درصد کاهش یافته است. ارزش واردات نیز 27.3 میلیارد دلار بوده و نسبت به مدت مشابه سال قبل 21 درصد کاهش نشان می‌دهد.» به گفته او، تراز تجاری ایران اکنون حدود 2.3 میلیارددلار به نفع صادرات است.
رییس سازمان توسعه تجارت از کاهش 47 درصدی درصدی ثبت سفارش کالاها در هر 10 گروه کالایی نیز خبر داد و گفت که کمترین کاهش به داروهای انسانی و حیوانی مربوط بوده است. ثبت سفارش خودروها نیز حدود 70 درصد کاهش یافته است. او نسبت به برنامه‌ریزی برای صادرات کالا به روسیه نیز تاکید کرد و گفت: «اکنون، علاوه بر اینکه، اختصاص یارانه به صادرات کالا از طریق کشتیرانی دریای خزر همچنان ادامه دارد، در حال رایزنی برای ایجاد خط هوایی به آستاراخان هستیم.»
نگرانی از فضای سازی علیه استارت‌آپ‌ها
علیرضا کلاهی به عنوان یکی از اعضای این کمیسیون، شرایط پیش آمده در روسیه را فرصتی طلایی توصیف کرد و گفت: «ما می‌توانیم هم از طریق صادرات و هم به وسیله واردات از این فرصت طلایی به نحو مطلوب بهره‌مند شویم. به طوری که واردات آلومینیوم از این کشور منجر به شکستن انحصار برخی شرکت‌های داخلی تامین کننده آلومینیوم خواهد شد.» او در ادامه سخنانش به شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها در ایران اشاره کرد و گفت: «بیاری از جوانان باهوش در سال‌های اخیر به سمت ایجاد استارت‌آپ‌ها رفتند و پیشرفت آنان به جایی رسید که به سمت جذب سرمایه‌گذار نیز گام برداشته‌اند. با این وجود برخی نشریات تندرو اخیرا علیه این جریان، دست به فضاسازی زده‌اند و این نگران‌کننده است.» او همچنین به برخی رویه‌های وزارت نیرو نیز انتقاداتی را وارد کرد و گفت: «این وزارتخانه اخیرا نسبت به اعطای گارانتی ملی به برخی شرکت‌های خارجی کرده است، در حالی که حتی از گشایش ال‌سی برای شرکت‌های ایرانی شانه خالی می‌کند.»
شکاف نرخ رسمی ارز و بازار آزاد بیشتر می‌شود؟
محمد لاهوتی نیز موضوع نرخ ارز در لایحه بودجه سال 1395 را پیش کشید و گفت: «اگر براساس شنیده‌ها، نرخ ارز در بودجه سال آینده 2850 تومان تعیین شود، شکاف میان نرخ رسمی و بازار آزاد ارز نه تنها کاهش نمی‌یابد، بلکه این شکاف بیشتر نیز خواهد شد و ضرورت دارد اتاق در این زمینه مواضع خود را مشخص کند.» او گفت: «آمارها نشان می‌دهد که ارزش صادرات در 7 ماهه نخست سال نسبت به مدت مشابه سال قبل 15 درصد کاهش یافته است اما این تفاوت در 8 ماهه نخست به 10.5 درصد کاهش یافته است و تحلیل این آمارها نشان می‌دهد، افت صادرات به دلیل افزایش نرخ ارز در ماه اخیر کاهش یافته است.» لاهوتی همچنین با اشاره به وضعیت تراز تجاری کشورگفت: «اختلاف رقم صادرات و واردات در شرایطی که 80 درصد واردات ایران کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای است، مطلوب نیست و ضرورت دارد، تدابیری اندیشیده شود که صادرات بدون کاهش واردات افزایش یابد.» این عضو کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات گفت: «فرصت صادرات به روسیه نیز، فرصت طلایی همیشگی نیست و به همین سبب ضرورت دارد، به سرعت کمیته‌ای با حضور نمایندگان دارای اختیار دستگاه‌های متولی صادرات، مشکلات صادرات روسیه برطرف شود.»
فشارهای مالیاتی بیشتر می‌شود
عباس آرگون، دیگر عضو این کمیسیون، نیز با یادآوری تداوم حاکمیت رکود بر اقتصاد ایران، نوسانات مداوم شاخص بورس و افت قیمت نفت به کمتر از 40 دلار گفت: «در چنین شرایطی، در بخش مالیات، فشارها افزایش خواهد یافت و از این جهت باید مراقبت بیشتری صورت گیرد.»
سید آرش شهرآیینی، عضو هیات مدیره صندوق ضمانت صادرات نیز گفت: «به موجب مصوبه هیات وزیران مقرر شده است که تسهیلاتی از سوی صندوق ضمانت صادرات برای حمایت از صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی اعطا شود، که پیش شرط آن، این است که انجمن صادرات خدمات فنی و مهندسی، به متقاضیان صورت وضعیت ارائه کند. اما این انجمن تاکنون از ارائه صورت وضعیت امتناع کرده است.» او همچنین از برگزاری همایشی با محور بررسی زمینه‌های همکاری با روسیه خبر داد و گفت: «این همایش قرار است در روزهای یکم و دوم دی ماه در تهران برگزار شود که اطلاعات مربوط به این همایش و شرکت‌های روس متقاضی همکاری با ایران در سایت IRAN-RUSSIA.COM قرار گرفته است.» شهرآیینی همچنین خبری در مورد تصویب نرخ‌های جدید صندوق ضمانت صادرات اعلام کرد و گفت که تغییر این نرخ‌ها در فعالیت صندوق، انقلاب ایجاد خواهد کرد.
مرتضی لطفی نیز از کاهش اعضای هیات مدیره شستا از 7 نفر به 5 نفر خبر داد و گفت: «وضعیت بازار سیمان هر ماه نسبت به ماه گذشته 10 تا 15 درصد وخیم‌تر می‌شود و در این بخش 18 میلیون تن مازاد عرضه وجود دارد. در هفته اخیر، گاز 8 کارخانه قطع شده است و البته 80 درصد کارخانجات این بخش با معضل کمبود سرمایه در گردش مواجه هستند.» محمد شریفی نیک‌نفس نیز با اشاره به اعمال تحریم غیرمستقیم کسانی که به ایران سفر می‌کنند، گفت: «لازم است وزارت امور خارجه در این زمینه تدابیری بیندیشد.»
سیدرضی حاجی آقا میری نیز گفت: «مقامات دولتی به گونه‌ای سخن می‌گویند که گویی بخش خصوصی را برای عدم توسعه صادرات به روسیه متهم می‌دانند. در حالی که این مصداق فرار به جلو است و باید دلایل عدم توسعه صادرات به روسیه مورد آسیب‌شناسی قرار گیرد.»
افخمی‌راد نیز توضیح داد که یکی از موانع صادرات به روسیه، موانع تعرفه‌ای است و تنها راه کاهش این تعرفه‌ها، عضو در اتحادیه اوراسیاست. از سوی دیگر، برخی از مشکلات صادرات به این کشور را احصا کرده و از رییس‌جمهوری درخواست کردیم که رفع این مشکلات را در سفر پوتین به ایران مورد پیگیری قرار دهد. او با تاکید بر اینکه رفع این مشکلات با جدیت دنبال می‌شود، گفت: «چه کسی مانع صادرات فعالان اقتصادی به روسیه شده است؟ چند محموله به این کشور صادر شده که میسر نشده است؟»
حمیدرضا صالحی هم با اشاره به سخنان رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی که گفته است، نرخ ارز در بودجه سال 1395 همان نرخ سال 1394است، گفت: «این سخنان این پیام را مخابره می‌کند که دولت خواهان افزایش صادرات نیست.» او گفت که اتاق باید در این زمینه موضع‌گیری قاطعی اتخاذ کند.
تلاش برای جلوگیری از ترویج نگرش‌های پوپولیستی در مورد نرخ ارز
پس از بررسی رویدادها و اخبار روز، اعضای کمیسیون مساله نرخ ارز در لایحه بودجه سال آینده را در دستور کار قرار دادند و به آن پرداختند. دیدگاه اسداله عسگراولادی این بود که اگر قیمت ارز کمتر از 3200 تومان باشد، مشکلات عدیده‌ای به وجود خواهد آمد و پس از آنکه فنر قیمت ارز رها شود، باید در انتظار صعود قیمت ارز به چهار هزار تومان بود. کلاهی نیز گفت: «یکی از محورهای مناقشه سازمان جهانی تجارت و کشورهای آسیای جنوب شرقی این است که آنان نرخ ارزهای خود را پایین نگاه داشته‌اند. اما در ایران این رویه برعکس است. در دوره دولت‌های هشتم و نهم به مدت 8 سال، قیمت ارز تثبیت شد و پیامدهای آن را هم تجربه کردیم.» او این پیشنهاد را مطرح کرد که سمیناری با حضور کارشناسان برگزار شود و در مورد نرخ ارز روشنگری صورت گیرد. آرگون هم این پیشنهاد را مطرح کرد که در اولین فرصت از رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی دعوت شود تا سیاست‌های ارزی دولت در بودجه توضیح دهد و فعالان اقتصادی نیز دغدغه‌های خود را مطرح کنند. شهرآیینی نیز گفت: «اکنون گروه‌های مختلف، از دیدگاه خویش، قیمت‌هایی متفاوتی برای ارز اعلام می‌کنند. اما وقتی در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی استراتژی کشور توسعه صادرات بیان شده است، اولویت با صادرات است. در همین راستا، باید تلاش کرد نگرش‌های پوپولیستی وارد افکار عمومی نشود و باید از صدا‌وسیما و رسانه‌های پرمخاطب درخواست کرد که از ترویج سیاست‌های پوپولسیتی پرهیز کنند.»
شجاع‌الدینی، اما بر این عقیده بود که بخش خصوصی به دلیل فقدان آگاهی همه‌جانبه از مسایلی که بر حوزه وظایف و اختیارات دولت مترتب است، نباید در مورد نرخ اظهارنظر کنند بلکه می‌توان در مورد جهت‌گیری‌ها و بر سیاست یکسان‌سازی ارز تاکید کرد. لاهوتی اما در پاسخ به شجاع‌الدینی گفت: «براساس قانون برنامه پنجم توسعه دولت موظف است، نرخ ارز را براساس تفاضل نرخ تورم داخلی و خارجی تعدیل کند.» او گفت: «اگر نرخ ارز افزایش پیدا نکند، تولید زمین‌گیر می‌شود، اشتغال رونق پیدا نمی‌کند و واردات نیز افزایش می‌یابد.»
بهرامی هم گفت: «از یک سو، 80 درصد کالاهای واسطه‌ای از طریق واردات تامین می‌شود و از سوی دیگر، توسعه صادرات به عنوان استراتژی اصلی کشور برگزیده شده است. از این رو بهتر است ما در کمیسیون تسهیل تجارت، نسبت به الزام اجرای قانونی که در برنامه سوم، چهارم و پنجم تکرار شده تاکید کنیم و از تعدیل نرخ ارز بر اساس تفاضل تورم داخلی و خارجی دفاع کنیم.» او گفت: «یکی از موضوعات مورد پیگیری بخش خصوصی باید یکسان‌سازی نرخ ارز باشد.»
حاجی آقامیری گفت: «رییس‌جمهوری در دو سال گذشته، از برخی خط قرمز‌ها عبور کرده و به رغم فشارهایی که وجود داشته، واقعیت‌ها را با مردم بازگو کرده است. اکنون چرا نباید مردم در مورد نرخ ارز توجیه شوند که دلار ارزان سعادت آنها را تامین نمی‌کند.» او همچنین گفت: «اتاق باید در مقایل اتخاذ سیاست‌های اقتصادی ریاکارانه در صدا‌وسیما، بایستد. »
اما مجیدرضا حریری، به آنچه تبعیض میان صادرکنندگان و واردکنندگان می‌نامید، انتقاد کرد و گفت: «مگر می‌شود کشور را با نگاه صنفی اداره کرد. سخنانی که در این جلسه مطرح شد، مربوط به جوامع توسعه‌یافته است. نه در کشوری مانند ایران که اقتصاد آن آزاد و شفاف نیست و باندهای سازمان یافته در آن نقش ایفا می‌کنند.» او گفت: «صادرکنندگان ایرانی خلاف سایر کشورها، سال‌هاست که از معافیت‌های مالیاتی برخوردارند و از این معافیت سخنی به میان نمی‌آورند.» بهرامی هم گفت: «اگر همه به قانون احترام بگذاریم مشکلات کاهش پیدا می‌کند.»
در نهایت پس از بحث و بررسی این موضوع مقرر شد، کمیسیون سمیناری در رابطه با نرخ ارز برگزار کند. همچنین اعضا توافق کردند که در مورد نرخ بهینه ارز برای توسعه صادرات اطلاع‌رسانی کنند. تصمیم دیگر حاضران این نشست این بود که از مقامات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و بانک مرکزی برای تشریح سیاست‌های ارزی دعوت شود و همچنین مقرر شد اتاق در مورد اجرای قانون برنامه پنجم و تعدیل نرخ ارز پیگیری‌های لازم را اعمال کند.
