زخم کهنه وابستگی بودجه سالانه کشور به نفت دوباره سر باز کرده است و خبرها حاکی از آن است که برای سال جدید درآمدهای نفتی دیده شده در بودجه تحقق نمی‌یابد. با توجه به گسترش تحریم‌های نفتی و کاهش مشتریان نفت ایران پیش‌بینی اینکه درآمدهای نفتی محقق نمی‌شود کار سختی نیست.
در این رابطه محمود جامساز، کارشناس اقتصادی در گفتوگو با «جهان‌صنعت» اظهار داشت: وقتی درآمدها به صورت غیرواقعی پیش‌بینی می‌شود و هزینه‌ها سر جای خود باقی است، اولین مشکل بروز کسری بودجه است چراکه برای درآمدهای غیرواقعی هزینه‌های واقعی دیده می‌شود و چون منابع تامین مالی این هزینه‌ها وجود ندارد، دولت با کسری بودجه مواجه می‌شود.
وی با تاکید بر لزوم واقع نگری در میان مصوب‌کنندگان بودجه گفت: نباید فریب خورد و با رویاپردازی به ارقام رویایی اتکا کرد بلکه هرچه واقع‌بینانه‌تر با موضوعی به این مهمی برخورد کنیم، آسیب‌های ناشی از تحریم کاهش می‌یابد.
روز گذشته معاونت برنامه‌ریزی رقم تولید نفت را در بودجه 91 بیش از میزان واقعی اعلام کرده و به همان میزان نیز از منابع نفت برداشت می‌کند که این رقم مستقیما از سهم نفت از درآمدهای نفتی و سهم صندوق توسعه ملی برداشت می‌شود.
در جریان بررسی لایحه پیشنهادی دولت برای بودجه سال 91 و همچنین بالا گرفتن مباحث مربوط به اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها، عباسعلی نورا، عضو کمیسیون تلفیق مجلس در گفتوگو با فارس گفته است: دولت ظاهرا دو سناریو برای مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها در نظر گرفته که در یک سناریو 135 هزار میلیارد تومان و در سناریوی دیگر یکصد هزار میلیارد تومان یارانه نقدی در سال‌جاری پرداخت کند، در حالی که حداکثر درآمد از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی 110 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی می‌شود. با این سناریوهای پیشنهادی دولت تقریبا معادل بودجه عمومی در سال‌جاری یارانه نقدی پرداخت کند که این امر مورد انتقاد کارشناسان و اکثر نمایندگان مجلس در کمیسیون تلفیق قرار گرفته است.
براساس این گزارش، نکته مهم در این‌باره همین بخش از سخنان نماینده زاهدان در مجلس است، یعنی پرداخت یارانه‌نقدی به میزان بودجه عمومی دولت. فارغ از مباحث مربوط به اقتصاد کلان و بودجه‌ریزی کشور، این قصد دولت عملا به معنای کاسته شدن از بودجه سایر بخش‌هاست. با وجود اینکه بسیاری بخش‌ها ممکن است بتوانند حتی چند سال با کمبود بودجه کنار بیایند اما کمبود بودجه قطعا صنعت نفت به عنوان اصلی‌ترین تامین‌کننده درآمدهای کشور را با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد. کما اینکه در سال‌های اخیر تولید نفت کشور با توجه به سن بالای مخازن نفتی تقریبا به طور مداوم به سوی کاهش حرکت کرده و یکی از دلایل عمده این کاهش نیز کمبود سرمایه‌گذاری در این حوزه است.
از سوی دیگر نیاز کشور به این درآمدها نیز نه تنها کاهش نیافته بلکه روند رو به رشدی داشته است، چنانکه به همین دلیل در حال حاضر روزانه 400 هزار بشکه از کل تولید 9/3 میلیون بشکه‌ای نفت کشور براساس آمار رسمی به صورت غیرصیانتی تولید می‌شود، این در حالی است که تولید هر بشکه نفت به صورت غیرصیانتی باعث از دست رفتن ده‌ها بشکه نفت برای همیشه می‌شود.
براساس این گزارش، دولت در لایحه بودجه 5/14 درصد از ارزش نفت صادراتی را به شرکت ملی نفت اختصاص داده است در حالی که وزارت نفت تقاضا دارد 5/14 درصد از ارزش نفت تولیدی به صنعت نفت اختصاص یابد. اگرچه رستم قاسمی، وزیر فعلی نفت حتی از نیاز به 23 درصد از این درآمدها نیز برای حل مشکلات مالی صنعت نفت به خصوص در بالادست این صنعت سخن گفته است. نیاز مالی صنعت نفت به گونه‌ای است که مسوولان این صنعت معتقدند انتشار اوراق مشارکت یا دریافت تسهیلات حتی با نرخ سود 33 درصد در بخش بالادستی نفت نیز به نفع کشور است.
اختلاف 8 میلیارد دلاری نفت تولیدی و نفت صادراتی برای صنعت نفت
علی بروغنی در این‌باره به فارس می‌گوید: براساس مصوبه تلفیق قیمت هر بشکه نفت خام برای سال‌جاری 85 دلار و میزان صادرات نفت روزانه دو میلیون و 740 هزار بشکه و حجم کل درآمد دولتی از نفت 61 هزار و 55 میلیارد تومان تصویب شده است.
در حال حاضر از قریب به چهار میلیون بشکه تولید نفت در روز، 7/1 میلیون بشکه در پالایشگاه‌های داخلی به مصرف رسیده و 3/2 میلیون بشکه صادر می‌شود. این اختلاف بین ارزش نفت صادراتی و تولیدی برای بخشی از بودجه که به نفت اختصاص می‌یابد، رقمی نزدیک به هشت میلیارد دلار برآورد می‌شود.
با وجود اینکه بعضی نمایندگان درباره نیاز 20 درصدی صنعت نفت به درآمدهای نفتی سخن گفته بودند اما در کمیسیون تلفیق کلیات بودجه نفت به همان شکل پیشنهادی دولت یعنی 5/14 درصد از درآمدهای صادراتی به تصویب رسید. در عین حال نکته مهم‌تر تصویب صادرات 7/2 میلیون بشکه نفت خام در روز است. اگر فرض کنیم مصرف داخلی نفت افزایش نخواهد یافت (که قطعا به دلیل بهره‌برداری از واحدهای جدید پالایشی در سال 91 مصرف نفت افزایش می‌یابد)، مجموع مصرف 7/1 میلیون بشکه‌ای و صادرات 7/2 میلیون بشکه‌ای، رقم تولید نفت را 2/4 میلیون بشکه در روز نشان می‌دهد، این رقمی است که قطعا در طول سال 91 در دسترس نخواهد بود کمااینکه تولید فعلی نفت ایران بر اساس آمار رسمی 9/3 و براساس آمار غیررسمی 7/3 میلیون بشکه در روز یا کمتر از آن است و کماکان روند رو به کاهش آن ادامه دارد. بر این اساس امیدواری به افزایش تولید نفت در این شرایط در طول سال 91 بیش از اندازه خوشبینانه است.
رقم واقعی چیز دیگری است
عماد حسینی، سخنگوی انرژی و عضو کمیسیون تلفیق مجلس در گفتوگو با فارس رقم در نظر گرفته شده برای صادرات نفت و میعانات گازی در بودجه را دو میلیون و 740 هزار بشکه در روز عنوان و تصریح می‌کند از این میزان 340 هزار بشکه به صادرات میعانات گازی اختصاص دارد. وی با توجه به مصرف روزانه 7/1 میلیون بشکه‌ای نفت در داخل کشور، میزان تولید نفت خام در بودجه را چهار میلیون و 40 هزار بشکه اعلام کرد و گفت: این میزان با رقم واقعی تولید نفت تا حدودی متفاوت است. بر اساس آخرین اعلام مسوولان نفتی، متوسط تولید نفت در سال گذشته سه میلیون و 950 هزار بشکه در روز بوده که به معنای اختلاف 90 هزار بشکه‌ای با میزان در نظر گرفته شده در بودجه است.
بر این اساس با فرض تولید واقعی 95/3 میلیون بشکه در روز و رقم 1/4 میلیون بشکه‌ای در نظر گرفته شده در بودجه (4/2 میلیون صادرات نفت خام و 7/1 میلیون مصرف داخل)، لااقل 150 هزار بشکه در روز تولید نفت کمتر از میزان واقعی در نظر گرفته شده است که با فرض نفت 85 دلاری در بودجه به معنای کسری 6/4 میلیارد دلاری در بودجه از محل صادرات نفت است.
با فرض بدبینانه‌تر تولید 7/3 میلیون بشکه در روز، میزان اختلاف رقم بودجه با میزان واقعی به بیش از 400 هزار بشکه در روز بالغ خواهد شد که به معنای کسری 4/12 میلیارد دلاری بودجه از این محل است.
با عدم تحقق قطعی این میزان درآمد، دولت آن را مانند سال‌های گذشته از سهم نفت در بودجه و سهم صندوق توسعه ملی برداشت خواهد کرد. در عین حال مانند آنچه در پایان سال جاری رخ داد، کسری جدی بودجه دولت مغرور، خود را در آشفتگی بازار و سکه و ارز سال‌جاری نیز نشان خواهد داد.