دکتر محسن ورزشکار
کارشناس حوزه انرژی و مدرس دانشگاه
عبور برجام از گذرگاه توافقات سیاسی دیپلمات‌ها و ورود دوباره فعالان عرصه کسب و کار به بازارهای بین‌الملل؛ از یکسو دریچه‌های جدیدی از بازار را به روی کارآفرینان و صاحبان صنایع می‌گشاید اما از سویی دیگر الزامات و نیازمندی‌هایی دارد که بی‌توجهی نسبت به آنها باعث از بین رفتن فرصت‌های استثنایی به‌وجود آمده می‌شود. دوری 12 ساله تولیدکنندگان قیر از بازارهای بین‌المللی و حضور آنان در تعداد محدودی از کشورهای آسیایی و آفریقایی، باعث شده دانش و معلومات صاحبان کسب و کار از اقتضائات و الزامات کارآمدی در بازارهای جهانی فاصله گرفته و خود را با بازارهای ناکارآمدی که بعضا با بیماری‌هایی نظیر انحصار و فقدان کیفیت رقابتی دست به گریبان است، همسو کرده است.
ارائه محصولات و خدمات، با کیفیت و قیمت مورد انتظار مشتریان و برآورده ساختن و همسو‌سازی ساختارها و فرآیندهای تولیدی در سطح کلان و در سطح بنگاه، با توقعات بازار، از مقدمات ضروری و اجتناب‌ناپذیر حضور پایدار در بازارهای بین‌المللی است. در حوزه صادرات قیر، با توجه به نقش و جایگاه استراتژیک ایران در بازارهای خارجی؛ عرضه محصولات در سطح کیفی پایین و صرفا با هدف کاهش بهای تمام شده و دستیابی به هدف قیمت رقابتی، باعث صدمات جبران‌ناپذیری به برند محصولات صادراتی کشور خواهد شد. در شرایط کنونی و با توجه به سیاست‌گذاری‌های انجام شده در حوزه خوراک و مواد اولیه؛ تولیدکنندگان قیر، به منظور دستیابی به قیمت رقابتی در بازارهای هدف صادراتی، به ناچار مجبور به استفاده از خوراک نامرغوب وارداتی، از کشورهای همسایه شده‌اند. این امر از یکسو باعث رونق واردات خوراک از کشورهای دیگر و از سوی دیگر منجر به خروج فرآورده‌های تولیدی پالایشگاه‌های کشور از عرصه رقابت می‌شود.
تصمیم اخیر کارگروه قیمت‌گذاری، در کاهش 50 دلاری وکیوم باتوم– ماده اولیه تشکیل‌دهنده قیر- تولیدی پالایشگاه‌های کشور، اگرچه با تاخیر انجام شد و منجر به از دست رفتن تعدادی از بازارهای صادراتی شد، لیکن می‌توان آن را اقدامی مثبت در جهت تعدیل موانع حضور در بازارهای جهانی تلقی کرد. نکته حائز اهمیت دیگر در رفع موانع توسعه صادرات قیر، ضرورت به‌کارگیری همه ظرفیت‌های تولیدی پالایشگاه‌های کشور در عرصه صادرات است. در شرایط کنونی به دلیل بی‌توجهی به پارامتر کیفیت در قیمت‌گذاری وکیوم باتوم تولیدی پالایشگاه‌های کشور، خوراک تولیدی پالایشگاه‌های بندرعباس و شیراز که از لحاظ شاخص‌های کیفی در سطح بسیار بالاتری از سایر پالایشگاه‌ها است و برای تبدیل شدن به قیر نیازمند فرآوری کمتری است، با اختلاف پنج درصدی نسبت به پالایشگاه‌های اصفهان، تهران و تبریز قیمت‌گذاری می‌شود در حالی‌که این تفاوت قیمت با توجه به فاصله قابل ملاحظه کیفیتی این دو محصول، بسیار ناچیز است و عملا منجر به خروج این پالایشگاه‌ها از عرصه رقابت بازارهای بین‌المللی شده است.علی‌ایحال به نظر می‌رسد با توجه به شواهد اخیر در زمینه واقع‌گرایی در اخذ تصمیمات استراتژیک در حوزه قیمت‌گذاری؛ در صورت توجه کافی به رفع موانع، چشم‌انداز روشنی در عرصه صادرات فرآورده‌های نفتی پیش روی کشور باشد.