هزینه فرصت غفلت سوآپ نفتی

به گزارش «دنیای اقتصاد»، سرزمین پهناور ایران در موقعیتی بسیار حساس، ممتاز و استراتژیک نه تنها در منطقه بلکه جهان قرار گرفته است به‌گونه‌ای که با داشتن مرزهای دریایی خزر و دریای عمان و خلیج فارس وضعیت مناسبی برای انتقال نفت، ترانزیت موثر و باصرفه از طریق کشورمان به بازارهای جهانی را دارا است. از سوی دیگر جاذبه ایران به‌عنوان بازار نهایی نفت آسیای‌مرکزی و هم مکانی برای ترانزیت آن به لحاظ ثبات و امنیتی که در کشور وجود دارد، سبب رغبت کشورهای حوزه خزر به سوآپ نفت و متعاقبا توجه ویژه به ایران شده است و سوژه جذابی برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی نفتی بالقوه فراهم آورده است؛ موضوعی که در خلال سال‌های اخیر به فراموشی سپرده شده است. اما چه شد که عملیات سوآپ نفت ایران متوقف شد؟ با نگاهی به تاریخ این نوع عملیات نفتی باید گفت از آنجا که تولید نفت منطقه خزر میزان قابل توجهی نیست بنابراین برای کشورهای مذکور مقرون به‌صرفه نیست که روزانه این میزان را جمع‌آوری کرده و ماهانه صادر کنند، بنابراین تصمیم بر آن شد که نفت از همسایه‌ها خریداری شود. به گزارش «دنیای اقتصاد» در زمان نعمت‌زاده خط انتقال نفت نکا تکمیل شد، اما در زمان میرکاظمی روند مذکور متوقف شد و مشتری های ما از بازاریابی خارج شدند و به این ترتیب خط لوله باکو جایگزین ایران در بحث انتقال نفت شد و درآمدهای ناشی از این عملیات از دست رفت. متاسفانه اشتباه اصلی کشور در زمینه نفت اطمینان بیش از حد دولت به اثر ذاتی نفت در معادلات بین‌المللی است. این موضوع که نفت قدرت بالایی در تصمیم‌سازی‌های بین‌المللی دارد حقیقتی آشکار است، اما نه در شرایط رکود جهانی و کاهش تقاضا در بازارهای دنیا. دقیقا سیاست‌های ایران در دوران رکود مشابه سیاست‌هایی بود که در زمان رونق اقتصادی دنیا اخذ می‌شد و اشکال کار زمانی است که چرخش سیاستی در زمینه ابزارهایی که در دست داریم، انجام نمی‌شود.

این به آن معنا است که در زمان رکود باید این احتمال را که خروج نفت ایران از چرخه ضربه‌ای را به بازار جهانی نفت وارد نمی‌کند در نظر می‌گرفتیم.در این رابطه رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» در پاسخ به سوالی درخصوص افزایش ظرفیت نفت و اینکه وزارت نفت چگونه می‌تواند از توان سوآپ برای هدایت بخشی از تولید خود به بازارها استفاده کند، اظهار کرد: ایران در دوره قبل از تحریم‌ها مشتریان بسیاری داشته که با شروع تحریم‌ها با آنها قطع رابطه کرده است. پس از لغو تحریم‌های غرب علیه ایران خیلی از مشتریان سابق و همچنین مشتریان جدید علاقه‌مند به ارتباط مجدد با ایران شده‌اند.از طرفی با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک ایران، نباید از این ظرفیت بالقوه غفلت کرد و از آن در راستای ارتقای جایگاه کشور در منطقه استفاده کرد. به گفته علی مروی یکی از سیاست‌های مهم اقتصاد مقاومتی هم این است که با گسترش همکاری با کشورهای منطقه و جهان آسیب‌پذیری اقتصاد کشور را کاهش دهیم که این مساله با فعال شدن مجدد سوآپ نفت، تا حد قابل قبولی محقق می‌شود.وی در ادامه افزود: البته یکی از بندهای مهم سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی این است که به جای نفت خام، فرآورده‌های نفتی به فروش برسانیم که در این جهت باید بتوانیم از طریق افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های فعلی یا خرید سهم پالایشگاه‌های کشورهایی همچون هند و ساخت پالایشگاه‌های جدید تولید فرآورده‌های نفتی را بیشتر کنیم.وی درخصوص منافع مهمی که ایران از منظر سیاسی و اقتصادی در سال‌های گذشته با انجام عملیات سوآپ کسب کرده گفت: از منافع مهمی که می‌توان به آن اشاره کرد کاهش هزینه انتقال نفت از جنوب کشور به شمال کشور و تقویت روابط اقتصادی و سیاسی با شرکای نفتی است.

از دیگر مزایای اجرای طرح سوآپ نفت خام، درآمدزایی برای شرکت ملی نفت ایران از طریق دریافت حق سوآپ است اما سوآپ مهم‌تر از منافع اقتصادی منافع استراتژیک و سیاسی نیز دارد و البته فرصت استفاده از نفت مرغوب دیگر کشورها را در اختیار ایران می‌گذارد و حالا ایران باید برای جلب نظر مشتریان جدید و ترمیم اعتماد از دست رفته‌اش از این فرصت استفاده کند و طرح‌هایی که پیش‌نیاز اجرای این مساله هستند را به جریان بیندازد.وی در ادامه گفت: اما در زمینه مبادله گاز، ظرفیت‌های خوبی در همسایگی ما وجود دارد که به دلیل عدم توانایی تولید ال‌ان‌جی و مسائل مربوط به تحریم، نتوانسته‌ایم در امر سوآپ و صادرات گاز پیشرفت قابل توجهی داشته باشیم.مروی ادامه داد: سوآپ نفت و فرآورده‌های نفتی امری است که سابقه چند ساله در دنیا دارد و می‌توان با الگو گرفتن از دیگران و تهیه فرمولی بر مبنای قیمت نفت، کیفیت محصول و سایر عوامل موثر به یک معادله برد-برد دست پیدا کرد.در این میان بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهند اجرای عملیات سوآپ نفت در مرزهای آبی شمالی کشور که مرکز اصلی آن بندر نکا است متوقف مانده است. از طرفی تصمیم مسوولان وزارت نفت در دوره گذشته مبنی بر توقف سوآپ به دلیل عدم سود‌دهی و در نتیجه به‌اصطلاح حفظ منافع ملی کشور مانع از طرح‌های توسعه‌ای در این بخش شده و برخی کارشناسان از فرسوده شدن تجهیزاتی خبر می‌دهند که در گذشته به منظور سوآپ نفت در نظر گرفته شده بود.

با تمدید نشدن قراردادهای سوآپ نفت، 5 شرکت بین‌المللی سلکت انرژی تریدینگ، دراگون اویل امارات، ویتول سوئیس و کاسپین اویل و رولوپمنت ایرلند از همکاری با ایران دست کشیدند و حجم سوآپ نفت خام ایران به صفر رسید. مهم‌ترین‌ خسارت‌های توقف این روند علاوه بر خسارات مادی ایران از جمله از دست رفتن سودی که می‌توانست از ادامه سوآپ نصیب کشور شود و البته محکومیت ایران در دادگاه لاهه و تکلیف به پرداخت جریمه‌ای 5/ 5 میلیون دلاری، خسارت‌های معنوی و ضربه به اعتبار بین‌المللی ایران نیز بوده است.حال با لغو تحریم‌های ایران و باز شدن درهای کشور، ایران باید در مسیری قدم بردارد تا با قیمت منطقی عملیات سوآپ نفت را از سر بگیرد. در این میان بیژن زنگنه که خود روزی سوآپ را در کشور آغاز کرده بود، از همان ماه‌های ابتدایی وزارت دوباره‌اش اعلام کرده بود که تصمیم دارد بار دیگر سوآپ نفت و گاز و فرآورده‌های نفتی را در کشور از سربگیرد، اما انجام این کار آن هم در حالی که فاصله‌ای سه سال و نیمه بین ایران و بازار سوآپ افتاده و رقبا جای ایران را گرفته‌اند کار آسانی نیست.