طومار دزدهای دریایی را می‌پیچیم

این سازمان طی یک‌سال گذشته تلاش‌های بسیاری برای برخورد با دزدان دریایی صورت داده است. گزارش‌های رسمی سازمان هم نشان می‌دهد که نتایج عملکردها تا حدودی موفق بوده است. مقر سازمان جهانی دریانوردی در لندن قرار دارد. «علی‌اکبر مرزبان» معاون رییس سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان نماینده دایمی ایران در سازمان جهانی دریانوردی حضور دارد. او در نشست‌های سراسری سازمان جهانی دریانوردی تلاش دارد از موقعیت ایران دفاع کند و زمینه‌ها را برای کاهش ریسک فعالیت‌های تجاری دریایی مهیا کند. گفت‌وگو با علی‌اکبر مرزبان در مورد فعالیت‌های دزدان دریایی و جایگاه ایران در مبارزه با این پدیده پیش رفت. او در حال حاضر در غیاب سفارت ایران در لندن بخشی از مسوولیت‌های دیپلماتیک ایران در لندن را نیز برعهده دارد. مرزبان در گفت‌وگویی کوتاه از تلاش‌ها برای مبارزه با دزدان دریایی سخن گفت.

به تازگی اخبار جدیدی از تعداد برخوردهای ایران با دزدان دریایی اخیر منتشر شده است. طی هفته‌های گذشته هم تعداد برخوردها قدری افزایش پیدا کرده است. گزارش دقیقی از فعالیت‌های ایران علیه دزدان دریایی می‌دهید؟
ایران یکی از فعال‌ترین کشورها در مبارزه با دزدی دریایی به شمار می‌رود. خوشبختانه آمار عملکرد ایران هم نشان می‌دهد که طی سال‌های گذشته در زمینه مبارزه با دزدی دریایی بسیار موفق بوده است. سازمان جهانی دریانوردی هم بارها به این نکته اشاره کرده است. نیروی دریایی از سال 88 تاکنون بیش از دو‌هزار کشتی را اسکورت کرده و بیش از 88 عملیات نظامی موفق هم علیه دزدان دریایی داشته است. نیروی دریایی ایران در اردیبهشت ماه امسال با پیاده کردن کماندوهای خود روی عرشه دو کشتی با پرچم بولیوی و پاناما که به تصرف و گروگان دزدان دریایی درآمده بودند، توانست در یک عملیات موفق و منحصر‌به‌فرد، کشتی‌ها و خدمه آنها را نجات دهد. باید به سمتی برویم که دزدان دریایی در مناطق پرخطر مانند خلیج عدن هم توان فعالیت نداشته باشند. هدف ایران این است که طومار دزدان دریایی را در هم بپیچد. البته باید توجه داشته باشید که مبارزه با دزدان دریایی یک فعالیت بین‌المللی است و تمام کشورهای جهان باید کمک کنند تا این اتفاق رخ دهد. خوشبختانه این اجماع هم در کشورهای جهان ایجاد شده است. با این حال، تصمیم ما این است که به عنوان عضو فعال سازمان جهانی دریانوردی، نقش موثری در این زمینه داشته باشیم. همین عملکرد نیروی دریایی ارتش هم نشان می‌دهد که ایران در این مورد خاص بسیار فعال و موثر بوده است. سازمان جهانی دریانوردی هم بارها از ایران به دلیل این توجه تشکر کرده است.
دزدان دریایی دستگیرشده در ایران حضور دارند؟
بله. تعدادی از این دزدان که دستگیر شده‌اند در ایران زندانی هستند. البته از وضعیت آنها اطلاعی ندارم ولی براساس قوانین کشور باید محاکمه شوند. البته در مورد دزدی دریایی، قانون خاصی در ایران نداریم ولی می‌توان جرم آنها را به قوانینی مانند اقدام علیه امنیت کشور مرتبط دانست. آنچه مهم است گام برداشتن ایران در جهت مبارزه موثر با دزدی دریایی است. خوشبختانه نیروی دریایی در این زمینه بسیار موفق عمل کرده است. سازمان بنادر و دریانوردی هم تلاش دارد در این مورد نقش فعالی داشته باشد.
مهم‌ترین مرجع تصمیم‌گیری و برخورد با دزدی دریایی کجاست؟
در دنیا تنها مرجع رسمی، مهم و نقش‌آفرین در مواجهه با دزدی دریایی سازمان جهانی دریانوردی است. البته با توجه به حساسیت منطقه خلیج عدن، شورای امنیت سازمان ملل هم به این موضوع ورود کرده و چندین قطعنامه در محکومیت دزدی دریایی صادر کرده است. البته همان قطعنامه‌ها هم براساس درخواست سازمان جهانی دریانوردی بوده است. در حال حاضر یکی از دستور کارهای مهم آیمو، بحث دزدی دریایی است. اقدماتی که آیمو می‌تواند انجام دهد تهیه و تدوین آیین‌نامه‌هاست. این آیین‌نامه‌های بین‌المللی که به تصویب می‌رسد به اطلاع تمام کشورها رسانده می‌شود تا آنها در واقع فرآیند اجرا را انجام دهند. موفقیت قوانین هم بستگی به اراده دولت‌ها در اجرای این آیین‌نامه‌ها دارد. در مورد دزدی دریایی دو کنوانسیون به صورت مشخص وجود دارد. کنوانسیون «جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه کشتی‌ها» هم در سازمان جهانی دریانوردی برای حمایت از کشتی‌ها تصویب شده است. بیش از 30 قطعنامه، بخش‌نامه و آیین‌نامه هم در مورد دزدی دریایی تهیه و تدوین شده است. البته توجه داشته باشید که برای تصویب هر کدام از این قطعنامه‌ها بحث‌های مفصلی در سازمان جهانی دریانوردی صورت می‌گیرد. خط‌به‌خط این قطعنامه‌ها باید به تایید تمامی اعضا برسد. هدف نهایی هم حفاظت از کشتی‌هاست. بنابراین سازمان جهانی دریانوردی متولی بحث دزدی دریایی و حمله مسلحانه به کشتی‌ها در هر نقطه از دنیا است. البته سازمان، کشورها را تشویق می‌کند تحت‌نظارت آیمو یکسری توافقات منطقه‌ای را هم داشته باشند تا به این ترتیب امنیت دریایی بیشتر شود. آیمو همچنین به دولت‌های منطقه خطر هم کمک می‌کند تا قوانینی را برای مبارزه با دزدی دریایی تدوین و تصویب کنند. این کشورها باید زیرساخت‌های لازم را برای مبارزه با دزدی دریایی داشته باشند. البته در حوزه‌های دیگر مانند تامین برخی تجهیزات هم آیمو کمک‌های لازم را به این کشورها را ارایه می‌دهد.
در موردی خاص اگر اتفاقی برای کشتی‌های ایرانی رخ دهد، مثلا دزدان دریایی به کشتی حمله کنند، شما به عنوان نماینده ایران اقدام مشخصی را صورت می‌دهید؟
نکته اول این است که تجربه اتفاقات اخیر ممکن است چنان باشد که سازمان جهانی دریانوردی را مجاب کند تا قوانین جدیدی به تصویب برساند که حاصل جمع‌بندی این دزدی‌های اخیر باشد؛ یعنی براساس تحولات تازه اقدام به قانون‌گذاری کند. بنابراین تحقیقات دریایی جدید در این مورد صورت می‌گیرد و براساس این تحقیقات قوانین و آیین‌نامه‌های جدید مصوب می‌شود.
شما مذاکره هم انجام می‌دهید؟
مسوولیت مشخص ما در سازمان جهانی دریانوردی این نیست ولی در مواقع ضروری از این امکانات مذاکره‌ای هم استفاده می‌کنیم. در اجلاس‌های مختلف ما گزارش می‌دهیم که دولت ایران این اقدامات را انجام داده و کشورهای دیگر منطقه و جهان از این رفتار تقدیر می‌کنند. 24 کشور در منطقه‌ای که دزدی دریایی زیادی صورت می‌گیرد، نیروهای نظامی و شناور دارند. آیمو از کشورها خواسته تا با اعزام نیروهای نظامی به منطقه پرخطر شرایط را برای ایجاد امنیت در یکی از خطوط مهم دریانوردی جهان مهیا کنند.
فروردین‌ماه یک کشتی ایرانی حامل شکر که از «برزیل» به سمت بنادر ایران می‌آمد، دزدیده شد. ابتدا «هند» و «مالدیو» این کشتی را تعقیب کردند ولی بعد از مدت کوتاهی کشتی را رها کردند. البته نیروی دریایی پس از مدت کوتاهی کشتی را نجات داد ولی هند و مالدیو چرا کشتی را تعقیب نکردند، مگر این مسوولیت بین‌المللی نیست؟
خوشبختانه نیروی دریایی کشورمان در این مورد با اقتدار وارد عمل شد. اتفاقا پس از نجات کشتی ایرانی موفق شدیم یک کشتی چینی را هم نجات دهیم. مقامات چین در این مورد از ایران قدردانی مفصلی کردند. یعنی می‌خواهم بگویم توان عملیاتی لازم برای حفاظت از کشتی‌های ایرانی را داریم. اما در مورد خاصی که شما گفتید ظرفیت‌ها و توانایی‌های کشورها و نیروهای نظامی حاضر در منطقه متفاوت است. مالدیو یا هند شاید به همان اندازه توان داشتند. اما ایران به دلیل قدرت بالایی که دارد، ریسک کرد و اقدام مستقیم صورت داد. البته در مورد اتفاقی که این‌گونه رخ می‌دهد، اقدام کاپیتان کشتی و در واقع موضوعات انسانی بسیار اهمیت دارد. در هر مورد که نیاز به دخالت نظامی باشد ابتدا کاپیتان کشتی باید درخواست بدهد. آیمو هم قوانینی دارد که به نیروهای نظامی تذکر می‌دهد پس از طی سلسله اقداماتی مانند تذکر و موارد این‌گونه اقدام به عملیات نظامی کنند. در نهایت فرمانده دریایی با هماهنگی مرجع دریایی که کشتی تحت پرچم آن کشور است، مالک کشتی و کاپیتان کشتی اقدام به مداخله می‌کند. بازهم تاکید می‌کنم که این اقدامات تمام باید براساس قوانین آیمو و شورای امنیت باشد.
اخیرا هم اعلام شده که کشتی‌ها می‌توانند نیروی مسلح داشته باشند. ماجرا چیست؟
سازمان جهانی دریانوردی امسال را به عنوان مبارزه با دزدی دریایی اعلام کرده است و بنابراین از تمام کشورهای عضو خواسته تا با تمام توان به برچیدن این پدیده شوم کمک کنند. قصد اصلی این است که امنیت کشتی‌ها ارتقا یابد. اما این موضوع مهم در آیمو مطرح است که استفاده از نیروهای مسلح در کشتی‌ها ریسک را افزایش می‌دهد.
برای اولین بار به طور جد موضوع استفاده از نیروهای مسلح روی کشتی در نشست هشتاد و پنجم کمیته آیمو که در ماه دسامبر سال 2008 میلادی برابر با آذر ماه سال 1387 برگزار شد، مطرح شد. البته در این نشست کمیته و به عبارتی آیمو قویا با استفاده از نیروی مسلح روی کشتی مخالفت ورزید و آن را باعث افزایش ریسک دانست. متعاقبا بخش حقوقی آیمو در پاسخ به درخواست کمیته موضوع را مورد رسیدگی قرار داد و نظر خود را در سال 2009 میلادی طی سند شماره MSC/18/3 به کمیته ایمنی دریانوردی ارایه کرد. در این سند دبیرخانه آیمو اعلام کرد که آخرین سیاست آیمو تاکنون که در بخشنامه شماره MSC/Circ. 623/Rev 3 مصوب کمیته ایمنی دریانوردی به سال 2002 میلادی به وضوح ذکر شد، عدم تشویق استفاده از سلاح روی کشتی است، چراکه این امر منجر به افزایش وضعیت خطرناک خواهد شد و ریسک بروز حوادث را افزایش می‌دهد. اما اخیرا دستورالعملی به تصویب رسیده که تاکید می‌کند در مناطق پرخطر می‌توان از نیروهای مسلح استفاده کرد. البته این یک حق ویژه و انحصاری برای دولت‌های صاحب پرچم در عرصه دریانوردی است که براساس قوانین و مقررات داخلی و ملی خود اجازه استفاده از گارد خصوصی روی کشتی‌های تحت پرچم خود را بدهد، در حالی که ممکن است همه دولت‌ها چنین اجازه‌ای به مالکان کشتی‌ها ندهند. دستورالعمل بهره‌گیری از گارد خصوصی روی شناورها ناظر بر منطقه خطر یا منطقه دارای ریسک است که در سایر مناطق قابل اجرا نیست.
این مصوبه یک سند حقوقی لازم‌الاجرا نیست و صرفا متضمن حداقل توصیه‌ها درخصوص شایستگی شرکت‌های خصوصی تامین‌کننده امنیت دریانوردی و مسوولیت‌های حقوقی استفاده از نیروهای گارد بخش خصوصی برای مبارزه با دزدی دریایی است.
در ایران قانون خاصی در این مورد وجود دارد؟
خیر، در ایران هیچ قانون مصوب مجلس شورای اسلامی وجود ندارد که اجازه استفاده از نیروهای نظامی را روی کشتی‌های تجاری بدهد. البته این امر با توجه به نوپا بودن بحث پدیده دزدی در منطقه خلیج عدن و آب‌های سومالی طبیعی به‌نظر می‌رسد.
اکثر کشتی‌های تحت مالکیت ایران در کشورهایی نظیر مالتا، قبرس و هنگ‌کنگ ثبت شدند و این کشورها به عنوان دولت صاحب پرچم محسوب می‌شوند و بنابراین مقررات این کشورهاست که بر کشتی‌های تحت مالکیت شرکت‌های ایرانی حاکم است و نه مقررات ایران.
شما به سازمان جهانی دریانوردی پیشنهادات ایران در حوزه‌های مختلف را انتقال می‌دهید؟ یعنی سندی در این مجمع جهانی تصویب می‌شود که ایده‌های ایران در آن باشد؟
بله، دقیقا همین اتفاق می‌افتد. بنده به عنوان نماینده دایمی ایران در سازمان جهانی دریانوردی مسوولیت انتقال ایده‌ها و خواسته‌های جامعه دریانوردی کشور به این سازمان را برعهده دارم. دوستان در سازمان بنادر و دریانوردی در تهران مباحث مختلفی را مطرح می‌کنند و جمع‌بندی این گفت‌وگوها اگر نیاز به همکاری بین‌المللی داشته باشد به صورت رسمی به سازمان جهانی دریانوردی ارجاع می‌شود. ارتباط بسیارخوبی بین دبیرخانه سازمان جهانی دریانوردی و ایران وجود دارد. اصول ایران به صورت کلی در این حوزه دیپلماسی فعال است. با وجود تمامی فشارهایی که وارد می‌شود، در منطقه خلیج‌فارس همچنان ایران فعال‌ترین عضو آیمو به شمار می‌آید. در واقع ایران پرمشارکت‌ترین کشور به حساب می‌آید. البته طی چند ماه اخیر به دلیل بروز مشکلاتی که برای اخذ ویزا ایجاد شده کارها کمی سخته شده ولی تلاش‌هایی صورت گرفته تا این مشکل هم برطرف شود.

احمد کشاورز