حضور ایران در تامین انرژی جهان پایدار تر از دیگر رقبا خواهد بود

پیمان منشور انرژی توافقنامه ای بین المللی به منظور تسهیل سرمایه گذاری و ترانزیت در زمینه انرژی است؛ این پیمان که مسائل زیست محیطی را مدنظر قرار داده است در ماه دسامبر سال ١٩٩٤ میلادی امضا شد و در ماه آوریل سال ١٩٩٨ میلادی از نظر قانونی نافذ شد و هم اکنون از سوی ٥١ کشور و اتحادیه اروپا امضا شده و مورد پذیرش قرار گرفته است.

جمهوری اسلامی ایران در سال ٢٠٠٢ به عنوان عضو ناظر مدعو به این معاهده پیوست. پیمان منشور انرژی چند جانبه و الزام آور بوده و هدف آن به حداقل رساندن ریسک مربوط به سرمایه گذاری در توسعه و بهره برداری از منابع انرژی است.

منشور انرژی هم اکنون در لاهه هلند دبیرخانه دارد، کنفرانس (نشستها دربروکسل برگزار می‌شود) و چند کار گروه تخصصی است که در زمینه‌های راهبردی، سرمایه‌گذاری، تجارت و ترانزیت، بهینه سازی مصرف سوخت و مسائل زیست محیطی، حل و فصل مناقشات و مشاوره حقوقی فعال هستند.  گرچه عضویت در این منشور برای تولید کنندگان انرژی فوایدی مانند جذب سرمایه گذاریهای خارجی و ایجاد تسهیلات به منظور عرضه مواد خام و فرآورده به بازار های مصرف را دارد، اما همان طوری که به صراحت در متن منشور بر آن تاکید شده است، هدف منشور صیانت از سرمایه گذاریها و گرفتن امتیازهای ویژه از کشورهای صاحب منابع از جمله در زمینه ترانزیت انرژی از قلمرو سرزمینی این کشورهاست.

تاکنون ٢٣ دعوای حقوقی از سوی شرکتهای سرمایه گذار علیه کشورهای تولید کننده انرژی که عضو این منشور هستند در دادگاههای بین‌المللی اقامه شده که در چند مورد دعاوی در حال پیگیری و در موارد دیگر کشورهای تولید کننده محکوم شده‌اند، بارزترین مورد روسیه است که ملزم به پرداخت ٥٠ میلیارد دلار خسارت به شرکت نفتی یوکاس (Yukos) شد؛ روسیه در سال ٢٠٠٩ به طور رسمی عضویت خود در منشور را لغو کرد.

برخی کشورها بویژه کشورهای تولیدکننده نفت و گاز معتقدند پیمان منشور انرژی در راستای اهداف کشورهای مصرف کننده گام می بردارد و به همین دلیل از پیوستن به آن خودداری می کنند.

شانا برای یافتن پاسخ این پرسشها، با اوربان روسناک، دیپلمات اسلواک و کارشناس امنیت انرژی که هم اکنون در سمت دبیر کل منشور انرژی انجام وظیفه می کند، به گفتگو نشست که مشروح این گفتگو به شرح زیر است:

وضع ایران را در بازار انرژی چگونه ارزیابی می کنید؟

ایران سالها از جامعه بین المللی به دور بوده است و می توان انتظار داشت بزودی جایگاه خود را در جهان پیدا می کند، صدای ایران در گذشته شنیده نمی شد اما اکنون شرایط تغییر کرده است و تهران می تواند از قدرت بالقوه خود استفاده کند. هزینه های تولید نفت و گاز در ایران پایین است بنابراین برای مدت زمان طولانی تری در مقایسه با رقبای خود در خلیج فارس در بازار انرژی حضور خواهد داشت.

روابط ایران و دبیرخانه منشور انرژی در چه سطحی است؟

در سال ٢٠٠٢، ایران به عنوان ناظر کنفرانس منشور انرژی به این کنفرانس دعوت شد. کنفرانس منشور انرژی در سال ٢٠١٢ تصمیم گرفت دوباره با ایران درباره بیانیه منشور انرژی مذاکره کند و به همین دلیل از ایران دعوت کرد تا در مذاکرات مربوط شرکت کند و ایران به صورت فعالانه شرکت کرد. در ماه مه ٢٠١٥، منشور جدید بین الملل از سوی ایران و بقیه کشورها تصویب شد اما ایران به دلیل برخی مشکلات اداری تاکنون این پیمان را امضا نکرده است.

ما اکنون با مقامهای ایران دوباره مذاکره کردیم تا کار تمام نشده را تمام کند و آنچه را که ٢ سال پیش درباره آن مذاکره کرده ایم را امضا کند.

مقامهای ایرانی اطمینان داده اند که روند اداری امضای منشور انرژی از سوی جمهوری اسلامی ایران آغاز شده است. امیدوارم که ایران بزودی منشور انرژی را امضا کند و به این ترتیب از عضو مدعو به عضو ناظر ارتقا یابد و از حقوق بیشتری در دبیرخانه منشور انرژی برخوردار شود.

در صورتی که ایران عضو ناظر شود خواهد توانست در مذاکرات مربوط به توافقات آینده شرکت کند و از کمکهای فنی این دبیرخانه در حوزه های مختلف تجارت، سرمایه گذاری، حل مناقشه ها، ترانزیت، کارآیی انرژی و حفظ محیط زیست برخوردار شود. ایران در دوران مذاکرات برای تصویب منشور انرژی حضور فعال داشت و فعالانه از موضع تولیدکنندگان نفت دفاع می کرد.

برخی معتقدند منشور انرژی در راستای منافع کشورهای مصرف کننده فعالیت می کند، نظر شما چیست؟

منشور انرژی دنبال ایجاد یک رویکرد متوازن برای ایجاد امنیت انرژی است و برای تحقق این موضوع نه تنها امنیت تقاضا را مورد توجه قرار می دهد بلکه امنیت تولید و همچنین ترانزیت را نیز در نظر می گیرد. از نظر دبیرخانه منشور انرژی، امنیت انرژی به معنای امنیت تقاضا، عرضه، انتقال و از بین رفتن فقر انرژی در جهان است.

این تصور که منشور انرژی حامی کشورهای مصرف کننده است اشتباه است زیرا این منشور توسط کشورهایی مثل روسیه، نروژ، انگلستان، آمریکا و برخی کشورهای دیگر که خود تولید کننده هستند یا در گذشته تولید کننده انرژی بوده اند ایجاد شده است.

با تغییراتی که در حوزه انرژی رخ داده است اکنون بخش زیادی از کشورهای اروپایی عضو منشور انرژی مصرف کننده هستند، اما دبیرخانه منشور انرژی تلاش می کند رویکرد متوازنی درباره همه بخشها از جمله تقاضا، عرضه و انتقال ایجاد کند. دبیرخانه منشور انرژی تلاش می کند همه اعضای اوپک از جمله ایران، نیجریه و مکزیک را به همکاری نزدیک تر با این سازمان ترغیب کند. پیمان منشور انرژی مثل قوانین راهنمایی و رانندگی است. قوانین راهنمایی و رانندگی به نفع عابران پیاده، کامیونهای بزرگ یا ماشینهای کوچک به طور ویژه طراحی نشده است بلکه این قوانین با هدف ایجاد نظم و تامین منفعت همه ایجاد شده اند.

قوانین منشور انرژی باید پیوسته روزآمد شوند و همین موضوع حضور همه بازیگران عرصه انرژی را در این سازمان ضروری می کند. نقش تعریف شده برای منشور انرژی فراتر از آن است که بخواهد در امور داخلی و سیاستهای انرژی کشورها دخالت کند.

نظر شما درباره کاهش قیمت نفت و  آثار آن بر آینده بازار انرژی چیست؟

پایین بودن قیمت نفت فقط به ضرر کشورهای تولیدکننده نیست بلکه باوجود امتیازهایی که در کوتاه مدت برای مصرف کنندگان دارد در بلندمدت به ضرر همه است زیرا سرمایه گذاری در حوزه انرژی را کاهش می دهد.

دبیرخانه منشور انرژی در امور قیمت نفت دخالت نمی کند و در این زمینه بی طرف است. موضوع کاهش قیمت نفت یک مشکل اساسی نیست بلکه چالشی کوتاه مدت است و بازار نفت در آینده با چالشهای بزرگتری مثل چالش رقابت با انرژیهای نو، تغییر شیوه مصرف انرژی و امثال آن روبروست.

منظور شما این است که دوره نفت و گاز به پایان رسیده است؟

ما در مرحله نخست انتقال از انرژیهای فسیلی به سمت انرژیهای نو هستیم. همانطور که می بینید با این که در گذشته استفاده از نفت شیل به صرفه نبود اما اکنون با فناوری شکست هیدرولیک از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه شدهاست  و به این معناست که فناوری می تواند فضای بازار انرژی را تحت تاثیر خود قرار دهد.

فناوری در حوزه ذخیره سازی و استفاده از انرژی هم تغییرات گسترده ای ایجاد کرده است.

مسئله این است که به عنوان نمونه اگر در آینده نزدیک، در وسایل نقلیه باتریهای برقی جای بنزین را بگیرند، کشورهای تولیدکننده انرژی با چالش روبرو مي شوند، یکی از مزیتهای امضای منشور انرژی برای کشورهایی تولید کننده بزرگ این است که در معرض تحولاتی که در حوزه فناوری رخ می دهد، قرار می گیرند.

کشورهای تولیدکننده نباید از تحولات در حوزه فناوری غافل بمانند زیرا مشتریان نفت و گاز به شدت در جستجوی استفاده از انرژیهای نو هستند، موضوعی که می تواند در آینده نزدیک یا دور جهان انرژی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.

قرن بیستم قرن نفت و گاز بود اما قرن بیست و یکم قرن انرژیهای نو است. انرژیهای رقیب نفت و گاز در راه آمدن هستند و بدون شک از راه می رسند، تنها ممکن است پنج سال دیگر بیایند یا ٢٠ سال دیگر اما سرانجام خواهند آمد.

این که چه نوعی از انرژی مثل باد، خورشید، هسته ای یا انواع دیگر انرژی جایگزین نفت و گاز شود و این که کدام کشورها زودتر به این فناوریها دست یابند و خود را با آن سازگار کنند راز پیشرفت کشورها در آینده خواهد بود.

باتوجه به تحولاتی که در حوزه نفت و انرژی ایران رخ داده وضع و آینده را چگونه پیش بینی می کنید؟

پایین بودن هزینه های تولید در ایران برای سرمایه گذارانی که می خواهند در بخش نفت و گاز این کشور سرمایه گذاری کنند یک مزیت است. در عین حال، قراردادهای جدید نفتی باید به نحوی تدوین شوند که نظر سرمایه گذاران را جلب کنند.

باتوجه به بالا بودن ریسک سرمایه گزاری در ایران، قراردادهای جدید نفتی هنوز به اندازه کافی برای سرمایه گذاران خارجی جذاب نیستند. به نتیجه رسیدن تفاهمنامه های ایران و شرکتهای بزرگ نفتی دنیا و اجرایی شدن آنها در یک بستر واقع گرایانه زمان می برد.

گفتگو از : حمداله عمادی حیدری