تازه ترین برآورد ماهانه اوپک نشان می دهد که نفت ارزان سبب افزایش تولید فرآورده های نفتی در سراسر جهان شده است، اما فعالان بخش خصوصی بر این باورند که رابطه ای میان نفت ارزان و افزایش تولید فرآورده های نفتی در کشور وجود ندارد زیرا فاکتورهای تاثیرگذار در این خصوص تنها کاهش قیمت نفت نیست.
فـرزان گلچیــن، رئیــس اتحـــادیه صـادرکنندگان فرآورده های نفتی و مدیرعامل شرکت پترو پردیس درباره رابطه قیمت نفت خام و مصرف فرآورده های نفتی، با بیان اینکه در بازار های جهانی آزاد قیمت نفت خام و نرخ رشد مصرف فرآورده های نفتی همواره دارای رابطه معکوس قوی هستند به «فرصت امروز» می گوید: پایین آمدن قیمت نفت و به تبع آن قیمت فرآورده ها، نرخ مصرف سوخت های مصرفی را به سرعت افزایش می دهد، چراکه در بازار های آزاد مصرف کننده نهایی تاثیر کاهش قیمت را به صورت فوری و چشمگیر در سبد کالای زندگی خود احساس می کند و با توجه به درآمد خود از بنزین خودرو یا سفرهای هوایی ارزان تر بهره می برد.»
وی می افزاید: در این میان تمام پالایشگاه ها در زمانی که قیمت نفت به شدت کاهش پیدا می کند تلاش می کنند با افزایش حجم تولید اولا کاهش نرخ سودآوری خود را با افزایش فروش جبران کنند و دوم ریسک خود را در برابر افزایش قیمت به حداقل برسانند. این موضوع در گزارش سالانه اوپک برای سال 2015 نسبت به سال 2014 کاملا قابل اثبات است. میزان تولید فرآورده های پالایش شده توسط بلوک های نفتی-پالایشی با رشد چشمگیری همراه بوده و این درحالی است که با نگاهی به حجم اسمی پالایشگاهی همان بلوک ها تغییر محسوسی را مشاهده نمی کنیم.»
براساس گزارش سالانه اوپک، نرخ رشد حجم صادرات فرآورده های نفتی 2015 نسبـت به 2014 در آمریکای شــمـــــــالی11.4درصد، اروپـــای غـــربی9.0درصد، خـــاورمیـــانـــه9.7درصد، اوپـــــک8.3درصـــــد و ایران9.4درصد است. گلچین با توجه به آمار سالانه اوپک درادامه می گوید: اکنون و با توجه به تولید مازاد عرضه با نرخ 3.5درصد در بخش فرآورده های پایین-تقطیر روبه رو هستیم که با توجه به ادامه مازاد عرضه نفت خام پیش بینی می شود با کاهش قیمت در این بخش روبه رو باشیم، هرچند تا پایان تابستان در خصوص فرآورده های بالا-تقطیر این موضوع صادق نیست.
این فعال بخش خصوصی درباره ایران نیز می افزاید: بازار ایران به دلایل متعددی به بازارهای جهانی متصل نیست و اتفاقات با تاخیر و با تغییر ایران را متاثر می سازد. عوامل داخلی همچون تغییر دیرهنگام قیمت نفت خام، قیمت خوراک، مشکلات مالی، و سیستم های بانکی و امور ریگولاتوری و مالیاتی از جمله مهم ترین عوامل بازدارنده بودند که در نرخ رشد صادرات ما تاثیر منفی داشتند و متاسفانه نتوانستیم از فرصت به دست آمده استفاده بهینه کنیم.»
براساس گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران، در چهارماه نخست سال 95 نسبت به مدت مشابه در سال 95 با کاهش صادرات برخی محصولات نیز روبه رو بودیم، هرچند که در صادرات برخی فرآورده ها با توفیقاتی روبه رو بودیم. نرخ صادرات چهارماه سال 95 نسبت به مدت مشابه سال 94 در فرآورده های با وزن 70درصد یا بیشتر نفت 21درصد، روغن پایه معدنی 196درصد، فورفورال 59درصد و قیر 2درصد است.
حســن تــاجیک، عضــو هیــات مـــدیره اتحـــادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی با بیان اینکه با افزایش قیمت نفت خام تولید فرآورده های نفتی نیز افزایش می یابد زیرا ارزش فرآورده های نفتی با افزایش قیمت، بیشتر خواهد شد، به «فرصت امروز» می گوید: شاید بازار مصرف کننده نهایی با کاهش قیمت نفت رونق بیشتری داشته باشد، اما تولیدکنندگان اصلی فرآورده های نفتی به دنبال درآمد بیشتری هستند از این رو تداوم کاهش قیمت نفت نمی تواند در درازمدت منجر به افزایش تولید فرآورده های نفتی شود.
وی در واکنش به گزارش و تحلیل اوپک مبنی بر رونق یافتن تولید فرآورده های نفتی در فضای کنونی بازار نفت می گوید: با تداوم کاهش قیمت نفت، تولید فرآورده ها کاهش می یابد. بازار باید به نقطه تعادل برسد وقتی با کاهش قیمت نفت رکود اقتصادی را در دنیا شاهد هستیم چگونه می توان امیدوار بود که فرآورده های نفتی در فضای رکود بازار پررونقی داشته باشند.
از دید این کارشناس حوزه فرآورده های نفتی وضعیت تولید فرآورده های نفتی در کشور به معادلات دیگری از جمله افزایش و کاهش قیمت ارز نیز بستگی دارد. برای نمونه در زمان جهش یک باره قیمت ارز، تولید فرآورده های نفتی به دلیل درخواست و نیاز کشورهای همسایه افزایش یافت، اما در شرایط کنونی فعالان این حوزه براساس میزان خوراک در دسترس، تولید دارند اگرچه با رکود اقتصادی در کشور ما نیز تولید و عرضه فرآورده های نفتی تحت تاثیر قرار گرفته است. با این حال می توان گفت بهترین زمان برای رونق تولید فرآورده های نفتی، نفت با قیمت 60 تا 80 دلار است و قیمت بالای نفت نیز نمی تواند در درازمدت تولید فرآورده های نفتی را افزایش دهد.
احمد صرامی، دیگر عضو هیات مدیره اتحادیه فرآورده های نفتی و مدیرعامل گروه صرامی با بیان اینکه با وجود کاهش قیمت نفت، تولید فرآورده های نفتی در کشور تغییری نداشته است به «فرصت امروز» می گوید: تولیدکنندگان فرآورده های نفتی با وجود اینکه خوراک قابل توجهی در اختیار آنها قرار نمی گیرد، اما بیشترین خروجی محصول را دارند تا بتوانند حجم صادرات شان را در این بخش گسترش دهند.
وی با بیان اینکه بخش خصوصی همواره از اینکه خوراک بیشتری برای تولید فرآورده در اختیارش باشد، استقبال می کند، می افزاید: نیازمند این هستیم که در کنار بخش دولتی بازیگردانی کنیم. باید دولت از ظرفیت های بخش خصوصی در تولید و صادرات فرآورده های نفتی استفاده کند. ایران ظرفیت تولید فرآورده های نفتی را در سطح وسیعی دارد اما به دلیل نبود خوراک این ظرفیت به خوبی مورد استفاده قرار نمی گیرد.