کارها در میدان نفتی مشترک آذر روی غلتک افتاده است و پیچیده‌ترین سازند ایران سرانجام به نفت خواهد رسید به طوری که تا پایان امسال شاهد برداشت نفت از این میدان خواهیم بود.
بی اغراق نیست اگر میدان نفتی آذر را یکی از پیچیده‌ترین سازندهای نفتی ایران بنامیم، سازندی که حفاریهای اکتشافی و تولیدی در آن نیاز به عملیاتی پیچیده و فناوری خاص داشت، به همین دلیل اجرای این پروژه با اما و اگرهای فراوانی روبرو بود، اما اقتصادی بودن برداشت نفت در این میدان و البته مشترک بودن آن با عراق، شرکت ملی نفت ایران را بر آن داشت تا به روند برداشت نفت از این میدان شتاب بخشد.
«آذر» به لحاظ عملیات حفاری یکی از پیچیده ترین میدان‌های نفتی با کشور عراق مشترک است؛ این میدان ٢ میلیارد و ٥٠٠ میلیون بشکه ذخیره نفت درجا دارد و در بلوک اناران در دماغه کوه‌های زاگرس، امتداد مرز ایران و عراق (جنوب غربی ایلام) میان شهرهای مهران و دهلران واقع شده است.
سایه تحریم‌ها بر سر توسعه میدان آذر
١٠ سال از زمان توسعه بلوک اناران می‌گذرد. این پروژه در قالب بیع متقابل اکتشافی به شرکت نروژی نورسک هیدرو واگذار شد. حفاری در این میدان کار چندان ساده ای نبود، نروژیها به دلیل مشکلات مکانیکی در چاه شماره یک پیش از این که به عمق نهایی چاه برسند کار را متوقف کردند، اما چاه شماره ٢ به سرنوشت چاه پیشین دچار نشد و حفاری آن با موفقیت پایان یافت.
کیوان یاراحمدی، مجری طرح توسعه میدان آذر در این باره می گوید: نتایج لرزه نگاری دو بعدی و آزمایش چاه حاکی از اقتصادی بودن برداشت نفت از این میدان در سال‌های ٨٦-٨٥ بود که سرانجام شرکت ملی نفت ایران هم آن را تایید کرد.
پس از تایید اقتصادی بودن اجرای پروژه در این میدان مشترک، مذاکرات با شرکت نورسک هیدرو ادامه یافت، حتی همه موارد هم جمع بندی شد؛ اما تحریم‌ها سبب شد تا این شرکت حاضر به امضای قرارداد با شرکت ملی نفت ایران نشود.
فعالیت‌های زیرساختی و مذاکره با سرمایه‌گذاران
مشترک بودن میدان آذر و اقتصادی بودن اجرای پروژه در آن، شرکت ملی نفت ایران را بر آن داشت تا از سال ١٣٨٧ از محل منابع داخلی خود، فعالیت‌های زیرساختی را در میدان انجام دهد و در کنار آن هم با سرمایه‌گذاران برای توسعه میدان مذاکره کند.
در این سال تحصیل اراضی، احداث زیرساخت‌ها و مطالعات آمایشی و زیست محیطی انجام شد، مجوز زیست محیطی از ٢ استان ایلام و خوزستان، به دلیل عملیاتی بودن منطقه در دوران جنگ برای پاکسازی این منطقه از مین و مهمات عمل نکرده هم دریافت شد.
به موازات انجام فعالیت‌های زیرساختی و فراهم کردن کارها، از اردیبهشت ماه ١٣٨٨ مذاکره با شرکت پتروناس مالزی برای توسعه میدان آذر آغاز شد. قرارداد محرمانگی میان شرکت ملی نفت ایران و پتروناس امضا شد و این شرکت پس از دریافت اطلاعات لازم، مطالعات اولیه را انجام داد.
یاراحمدی می‌گوید: «در نیمه دوم سال ۱۳۸۸ با مشارکت گازپروم روسیه مذاکرات به صورت جدی‌تر دنبال و در خردادماه ۱۳۸۹ عمده موارد قراردادی با این کنسرسیوم نهایی شد.»
بازهم تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی سبب شد تا این کنسرسیوم هم حاضر به امضای قرارداد و توسعه میدان آذر نشود. به این ترتیب شرکت ملی نفت ایران از اواخر سال ١٣٨٩ از حضور پیمانکاران خارجی قطع امید و مذاکرات توسعه میدان را با پیمانکاران و سرمایه‌گذاران داخلی دنبال کرد.
مذاکره با شرکت‌های داخلی برای توسعه میدان آذر
از اواخر سال ١٣٨٩ مذاکره با شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت (اویک) با سرمایه‌گذاری شرکت سپهر انرژی (متعلق به بانک صادرات) آغاز شد و در ۱۹ مهر ۱۳۹۰ قرارداد توسعه میدان آذر با پیمانکاران ایرانی امضا شد، اما شرکت سپهر انرژی از سرمایه‌گذاری در این میدان منصرف شد و صندوق سرمایه‌گذاری بازنشستگان کارکنان صنعت نفت جایگزین آن شد، به این ترتیب در ۲۸ اسفندماه سال ۱۳۹۰ قرارداد موثر شد.
تاکنون بیش از ۴۰ بسته کاری کوچک و بزرگ در توسعه میدان آذر تعریف و واگذار شده است، سه پیمانکار حفاری، هشت دستگاه حفاری را در میدان آذر مستقر کرده‌اند که شرکت ملی حفاری ایران و گلوبال پتروتک کیش از جمله آن‌ها هستند. ضمن این‌که مشاوران قوی و رتبه یک در حوزه مطالعات بالادستی نیز در این مجموعه فعالیت می‌کنند که رهاورد آن کم شدن طول دوره حفاری و به تبع آن کاهش هزینه‌های حفاری است.
ساختار پیچیده زمین شناسی میدان آذر
میدان آذر از جمله پرچالش‌ترین و سخت‌ترین میدان‌های ایران و حتی جهان از نظر ساختار زمین‌شناسی است، از این‌رو این موضوع افزون بر مشکلات تأمین سرمایه از سوی سرمایه‌گذار سبب شد کار در زمان تعیین شده عملیاتی نشود.
یاراحمدی، دشواری عملیات حفاری و ترکیب سیال میدان آذر را از سختی‌های کار در این منطقه می داند و می گوید: دشواری حفاری به طور عمده به ساختار زمین‌شناسی خاص و توالی لایه‌های پرفشار و کم فشار بازمی‌گردد و لازم است به‌طور مستمر وزن گل حفاری را برای غلبه بر مشکلات تغییر داد.
این مسئله سبب شد در طراحی چاه‌ها از لوله‌های جداری و آستری که برخی اندازه غیراستاندارد داشتند، استفاده شود، که این موضوع طول دوره حفاری چاه‌های این میدان را چند برابر حفاری در دیگر مناطق خشکی ایران کرده است.
سیال میدان آذر به شدت خورنده است و از این رو در ساخت تاسیسات و خطوط لوله این میدان باید از آلیاژهای مقاوم در برابر خوردگی استفاده کرد که با توجه به انحصار تولید چنین کالایی که تنها در اختیار چند شرکت محدود غربی و ژاپنی آن هم با قیمت‌های بالاست، توسعه میدان را با چالش هایی روبرو کرده بود و به نوعی سبب می شد تا کارها براساس برنامه پیش نرود.
استفاده از شکافت اسیدی در میدان آذر؛ برای نخستین بار
پیچیده بودن ساختار زمین شناسی، پیمانکاران را بر آن داشت تا از شکافت اسیدی در چاه‌های آذر استفاده کنند. دلیل استفاده از آن هم نوع سازند و خواص سنگ مخزنی میدان آذر است.
در واقع به صورت عادی نمی‌توان پس از حفاری مقدار نفت مورد نظر را از هر چاه میدان آذر استخراج کرد و باید در چاه‌های این میدان شکافت هیدرولیکی انجام شود، به این معنا که فشاری بالاتر از فشار شکست سنگ را اعمال کرد تا نفت از فواصل دور دست به حفره تولیدی جریان یابد و میزان بهره‌دهی از هر چاه افزایش یابد که «عملیات شکافت اسیدی آذر» در این زمینه نمونه‌ای موفق در سطح کشور است.
سابقه عملیات شکافت اسیدی در ایران به اوایل دهه ٧٠ باز می گردد، این عملیات نخستین بار در شرکت ملی مناطق نفتخیزجنوب در یکی از چاه‌ها انجام شد اما به دلایل فنی موفقیتی حاصل نشد، پس از چند سال دوباره در میدان سیری این عملیات از سر گرفته شد و در یک چاه موفقیت نسبی به دست آمد، با این حال ناکامیها در عملیات شکافت اسیدی سبب شد اجرای این شیوه برای مدت طولانی در ایران به فراموشی سپرده شود.
رضا بیرانوند، از دانشگاه صنعتی شریف در مقاله ای که درباره تاریخچه لایه شکافی می گوید: حدود ٣٥ تا ٤٠ درصد چاه‌هایی که تاکنون حفر شده‌اند به صورت هیدرولیکی شکافدار شده‌اند، حدود ٢٣ تا ٣٠ درصد مخازن نفتی آمریکایی به وسیله این روش دارای توجیه اقتصادی تولید شده‌اند، به گونه‌ای که استفاده از این روش سبب افزایش هشت میلیارد بشکه ای ذخایر نفتی آمریکا شده است.
اشتغال ۴۰ درصدی نیروهای بومی در توسعه میدان آذر
پیچیده بودن مخزن این میدان سبب شده است پیمانکاران از نیروهای فنی و باتجربه بهره ببرند تا سرعت و کیفیت کار به صورت همزمان افزایش یابد، با این حال استفاده از نیروهای بومی هرگز از نگاه مسئولان شرکت نفت دور نماند به نحوی که از سه هزار و ٩٠٠ سرمایه انسانی فعال در میدان آذر، هزار و ٧٠٠ تن یعنی بیش از ۴۰ درصد بومی هستند.
از سوی دیگر حداکثر تلاش شده است تا از توان و ظرفیت نیروهای پیمانکاری استان ایلام در این پروژه استفاده شود.
یاراحمدی درباره ملاحظات زیست‌محیطی این پروژه می گوید: ملاحظات زیست محیطی در قالب دو مطالعه EIA و EBS انجام شده است که با توجه به الزام‌آور بودن مفاد مجوزهای زیست محیطی صادر شده، این پروژه ماهانه و مستمر پایش می‌شود و به نوعی زیر ذره‌بین قرار دارد.
دستیابی به تولید در آذر تا پایان امسال
سید نورالدین شهنازی زاده، درباره برداشت نفت از میدان آذر به خبرنگار شانا می‌گوید: بر حسب برنامه جبرانی ارائه شده ازسوی پیمانکار بیع متقابل مقرر است تا سال ١٣٩٨ ظرفیت برداشت از میدان آذر به ٦٥ هزار بشکه در روز برسد.
مدیرعامل شرکت متن اظهار کرد: از پیمانکار خواسته‌ایم با تمهیدات خاصی که به کار می‌گیرد تا پایان سال ١٣٩٧ به ظرفیت برداشت ٦٥ هزار بشکه در روز از میدان آذر برسد.
وی با اشاره به تولید زودهنگام از میدان آذر به میزان ١٥ هزار بشکه در روز تا پایان امسال، اظهار کرد: فاز دوم تولید زودهنگام از این میدان تا پایان اردیبهشت ماه و به میزان ٣٠ هزار بشکه در روز محقق می شود.
به این ترتیب امسال برداشت نفت ایران در یکی از پیچیده‌ترین و سخت‌ترین سازندهای نفتی ایران و شاید جهان آغاز می‌شود، کاری که هرچند دشوار به نظر می رسد اما با برنامه ریزی و تامین منابع مالی، ارائه برنامه های جبرانی از سوی پیمانکار محقق می شود.