"سوآپ نفت‌خام به این دلیل متوقف شد که تنها شبه‌سوآپ بود نه سوآپ." این دلیلی است که موجب شد رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی دو سال پیش دستور قطع این عملیات را البته در سمت وزیری نفت اعلام کند.
به گزارش خبرنگار انرژی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) اگرچه سید مسعود میرکاظمی در زمان وزارت نفت به شرکت ملی نفت ایران سوآپ 500 هزار بشکه در روز را با این روش که بخش خصوصی داخلی یا شرکت‌های خارجی نفت خرز را در شمال تحویل و در جنوب معادل آن را به فروش برساند ابلاغ کرده بود، اما به دلیل جایگزین شدن روشی غلط در سوآپ نفت که تصمیم گیرنده یا گیرندگان آن مشخص نیست تاکنون از منافع مادی و امنیتی کشورغفلت شده است.
میرکاظمی که اکنون رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی است ضمن تایید توقف سوآپ نفت خام از مسیر ایران در حال حاضر، دلیل این توقف را این گونه توضیح می‌دهد: در گذشته به اسم سوآپ، خرید قطعی می‌شد و گاهی به همین علت تولید نفت کشور را کاهش می‌دادند چرا که نمی‌توانستند معادل نفت خام وارد شده از شمال را در جنوب بفروشند.
با توجه به اینکه سازمان کشورهای تولیدکننده نفت‌خام (اوپک) برای جلوگیری از کاهش قیمت نفت موظف به رعایت سهمیه تولید ابلاغ شده از سوی این سازمان هستند، خرید قطعی نفت از سوی ایران علاوه بر اینکه کشور را با وجود منابع عظیم نفت به واردکننده تبدیل می‌کند، تولید بیش از سهمیه اوپک تخلف از این سهمیه محسوب می‌شود.
پیش از این شرکت نیکو به نمایندگی از شرکت ملی نفت ایران عملیات سوآپ نفت خام (تحویل نفت خام از کشورهای حوزه دریای خزر و معاوضه آن در خلیج فارس) را انجام می‌داد. بر این اساس شرکت نیکو موظف به بازاریابی برای فروش معادل نفت خام تحویلی کشورهای حوزه دریا خزر بود و در صورتی که این شرکت موفق به فروش نفت تحویلی در خلیج فارس نمی‌شد، نفت تحویلی جزو تولید ایران محسوب می‌شد و برای آنکه از سهمیه اوپک تخلف نشود، به اجبار تولید نفت کشور کاهش می‌یافت.
با وجود پذیرفتن این دلیل میرکاظمی مبنی بر توقف سوآپ، سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا به جای توقف سوآپ به مدت دو سال و محروم ساختن کشور از میلیاردها دلار درآمد، بخش خصوصی جایگزین نیکو نشد؟ نادیده گرفتن بخش خصوصی در حالی است که این بخش بارها برای حضور در این بخش اعلام آمادگی کرده است.
دلیلی دومی که وزیر سابق نفت در مورد توقف سوآپ ابراز کرد "اصلاح قیمت" است. به گفته مدیران نفتی نرخ سوآپ پیش از توقف، یک تا 1.5 دلار بود و اخیر احمد قلعه‌بانی ـ مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران ـ نرخ جدید برای سوآپ نفت خام از مسیر ایران را چهار دلار اعلام کرده است.
نرخ چهار دلار در حالی است که هم اکنون نرخ ترانزیت نفت خام از طریق خط لوله باکو ـ جیحان، با توجه به هزینه‌های نگهداری و تامین امنیت خط لوله سه دلار است. این در حالی است که در عملیات سوآپ نفت خام به دلیل نبود خط لوله و هزینه‌ها جانبی باید نرخ کمتری لحاظ شود، اگرچه بر اساس مطالعات کارشناسی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی، نرخ معقول سوآپ نفت برای هر بشکه سه دلار است.
از دلایل قطع سوآپ نفت خام در دو سال گذشته که بگذریم، این سوال مطرح می‌شود که "شیوه غلطی" که میرکاظمی از آن به عنوان دلیل دستور توقف سوآپ نفت خام از آن نام می‌برد از چه زمانی شروع شده و با توجه به «کاهش روزانه 150 هزار بشکه تولید نفت کشور در این مدت و نادیده گرفتن درآمد 80 تا 90 دلاری هر بشکه نفت برای دستیابی به یک دلار»، منافع چه کسانی از این راه تامین شده است و چه کسی و یا کسانی باید پاسخگو محرومیت کشور از منافع حاصل از سوآپ باشند؟