از ماه ژانویه سال جاری میلادی بود که اتحادیه اروپا ضرب‌الاجلی شش ماهه برای اعمال تحریم خرید نفت ایران مقرر کرد و از همان زمان نگرانی‌ها بابت حمل‌ونقل دریایی محموله‌های نفتی ایران، بیمه و پالایشگاه‌های نفت و... شدت گرفت. اما آنچه بیش از هر چیز برای کشورهای وارد کننده نفت ایران نگران‌کننده بود، بحث پالایشگاه‌ها و تغییر سازگاری با نفت جایگزین صادر شده از ایران بود، نفتی سنگین که مقصد عمده‌اش چین، هند و آفریقای جنوبی است.
بلافاصله در ماه مارس، رویترز فهرست کشورهایی را منتشر کرد که به احتمال زیاد به دلیل خرید نفت و تمدید قراردادهای نفتی با ایران با تحریم آمریکا مواجه خواهند شد. در این فهرست علاوه بر آفریقای جنوبی و دو خریدار عمده نفت ایران، یعنی چین و هند نام کشورهای اندونزی، پاکستان، تایوان، سریلانکا، سنگاپور، فیلیپین، کره‌جنوبی، مالزی و مراکش نیز ذکر شده بود. آن زمان هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که موسسات مالی ۱۰ کشور اروپایی و ژاپن به علت تلاش برای کاهش وابستگی خود به نفت ایران از تحریم‌های ایالات متحده معاف هستند.
اما در این میان، بحث سازگاری پالایشگاه‌های واردکننده نفت سنگین ایران در کشورهای اروپایی مصرف‌کننده هم معضل چندان کوچکی نیست چراکه در شرایط نامساعد اقتصادی اروپا و اجرای طرح‌های ریاضت اقتصادی، حالا پالایشگاه‌ها برای استفاده از نفت جایگزین نیازمند صرف هزینه‌های هنگفت برای تغییر سیستم مصرفی خود هستند. دوشان تشیچ لوژانسکی، پژوهشگر صربستانی می‌گوید: آمریکا با سیاست تحریم نفت ایران به اقتصاد جهان ضربه می‌زند. به اعتقاد او، تحریم نفت ایران به علت نبود جایگزین مناسب، نه تنها موجب افزایش شدید قیمت فرآورده‌های نفتی در بازارهای جهانی می‌شود بلکه به اقتصاد آسیب‌پذیر کشورهای اروپایی در مقطع کنونی ضربه‌ای شکننده وارد خواهد کرد. وی با اشاره به بحران اقتصادی کشورهای اروپایی می‌گوید که در زمان حاضر اروپا به دلیل بحران مالی قادر به تجهیز پالایشگاه‌های خود با نفت جایگزین ایران نیست بنابراین پیروی از سیاست‌های تحریمی آمریکا بسیاری از تاسیسات نفتی اروپا را به تعطیلی می‌کشاند. لوژانسکی معتقد است که کشورهای ایتالیا، اسپانیا و یونان که بیشترین واردات نفت را از ایران دارند در این میان آسیب‌پذیری بالایی نسبت به تحریم نفت این کشور خواهند داشت.
نایب رییس اتاق بازرگانی ایران هم در تشریح وضعیت خریداران نفت ایران می‌گوید: با افزایش تولیدی که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس انجام داده‌اند، میزان تولید نفت از مصرف پیشی گرفته است اما در جهان پالایشگاه‌هایی داریم که روی مصرف نفت با ویژگی‌های نفت ایران تنظیم شده‌اند. سلطانی با بیان اینکه برخی پیش‌بینی‌ها این بود که برخی کشورهای اروپایی، وابستگی به نفت ایران دارند و وضعیت اقتصادی خوبی هم ندارند، از تحریم نفت ایران معاف خواهند شد، افزود: البته این طور نشد بنابراین به نظر می‌رسد که یک هماهنگی داخل کشورهای اروپایی انجام و طوری شده که پالایشگاه‌های خود را با نفت کشورهای حاشیه خلیج‌فارس سازگار کرده‌اند یا وعده‌هایی داخل اتحادیه اروپا داده شده که نفت آنها را تامین کند.
ناصر سودانی، نماینده مردم اهواز هم با تاکید بر اینکه ۷۰ پالایشگاه اروپایی وابسته به منابع نفتی ایران هستند، می‌گوید: حدود ۷۰ پالایشگاه در اروپا با ترکیب سنگینی نفت ایران سازگاری دارند به عبارت دیگر فعالیت‌های پالایشگاهی آنان وابسته به نفت ایران است. او معتقد است که غربی‌ها خود را دچار خود تحریمی کرده‌اند.
گذشته از کشورهای حوزه اروپا، آفریقای جنوبی در فهرست کشورهایی قرار دارد که در صورت معامله با ایران از جانب آمریکا تحریم می‌شوند، حدود ۳۵ درصد نفت وارداتی این کشور از ایران تامین می‌شد. در این میان عربستان سعودی بیشترین بهره را می‌برد. براساس آمارهای گمرکی آفریقای جنوبی، واردات نفت این کشور از ایران در ماه می ۲۸۵ هزار و ۵۲۴ تن بوده است. حال آنکه واردات نفتی این کشور آفریقایی از عربستان در ماه ژوئن، نسبت به ماه می، بیش از دو برابر شده و به یک میلیون و ۱۷۰ هزار تن رسیده است.
نیجریه، اکوادور و آنگولا دیگر تامین‌کنندگان نفت آفریقای‌جنوبی هستند. این در حالی است که مقامات ایران بارها تاکید کرده بودند که برخی از پالایشگاه‌های آفریقای‌جنوبی تنها با نفت ایران سازگار هستند و جایگزینی نفت ایران با نفت‌های دیگر برای این کشور دشوار خواهد بود. دولت آفریقای‌جنوبی در ماه مارس اعلام کرد که مایل است روابط نفتی خود را با ایران ادامه دهد ولی تحت فشار آمریکا واردات نفت خود را از جمهوری اسلامی کاهش داده است. حال آنکه سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس هشتم با رد ادعای وزیر نفت عربستان درباره باز کردن شیر فلکه‌های نفت این کشور برای جایگزینی نفت تحریمی ایران می‌گوید: هم‌اکنون هیچ کشوری قادر به عرضه نفتی با مشخصات فنی نفت ایران برای برخی از پالایشگاه‌های اروپایی نیست، سیدعماد حسینی افزود: با وجود اینکه حجم تولید روزانه نفت عربستان بیشتر از ایران است اما این موضوع هرگز به این معنی نیست که عربستان می‌تواند تامین‌کننده نفت‌خام مورد نیاز همه پالایشگاه‌های دنیا باشد. وی گفت: نفت ایران به لحاظ درجه سبکی و سنگینی (API) و همچنین به لحاظ امکان استفاده از آن در پالایشگاه‌های مختلف دنیا با نفت عربستان متفاوت است و ادعای وزیر نفت عربستان درباره اینکه این کشور توان تامین نفت مورد نیاز برخی از پالایشگاه‌های اروپایی که به‌علت تحریم ایران از آن محروم شده‌اند، را دارد، فاقد وجاهت کارشناسی است حال آنکه سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس هشتم متضرر اصلی تحریم نفت ایران را پالایشگاه کشورهای یونان، اسپانیا و ایتالیا خوانده و معتقد است که خوراک پالایشگاه این کشورها سال‌هاست که از نفت تولیدی ایران تامین می‌شوند و تنها با نفت سنگین ایران هماهنگ شده‌اند. وی می‌گوید: کشورهای اروپایی برای استفاده از نفت‌خام با مشخصات فنی و کیفی دیگری بجز نفت ایران باید در برخی از واحدهای فرآیندی پالایشگاه‌های خود اصلاحاتی ایجاد کنند که این موضوع زمانبر، هزینه‌بر و در شرایط اقتصادی امروز اروپا برای آنها مقدور نیست.حسینی با تاکید بر اینکه پالایشگاه برخی کشورهای اروپایی تنها با نفت‌خام ایران هماهنگی و سازگاری دارند، افزود: سال‌ها طول کشیده است تا برخی کشورهای اروپایی پالایشگاه‌های خود را با مشخصات کیفی نفت ایران سازگار کنند؛ این پالایشگاه‌ها بر اساس مشخصات کیفی و درجه سنگینی نفت ایران ساخته شده‌اند. حسینی گفت: از سوی دیگر خودروهای آنها نیز با فرآورده‌هایی که از نفت‌خام ایران تولید می‌شود، هماهنگ شده‌اند، بر این اساس نفت‌خام با مشخصاتی غیر از نفت ایران استاندارد لازم برای هماهنگی با صنایع این کشورها را ندارد.
اما در این میان راشا تودی سخن از روی گردانی کشورهای غربی به سمت نفت روسیه به میان آورده است. این خبرگزاری می‌نویسد: اوضاع خلیج‌فارس به سمتی پیش می‌رود که ممکن است اهمیت نفت منطقه اورال حتی از نفت منطقه برنت نیز بیشتر شود. با توجه به مشابهت کیفیت نفت منطقه اورال روسیه با نفت ایران بسیاری از پالایشگاه‌های اروپایی که نتوانسته‌اند سیستم خود را تغییر دهند برای جایگزین کردن نفت ایران به روسیه روی آورده‌اند. برخی از پالایشگاه‌های اروپایی که سیستم خود را در ماه‌های گذشته تغییر داده‌اند، نفت کشورهایی چون عربستان، عراق و کویت را جایگزین نفت ایران کرده‌اند اما پالایشگاه‌هایی که موفق به تغییر سیستم خود نشده‌اند و همچنان سیستم پالایشگاهی‌شان برای پالایش نفت با سولفور بالا مناسب است به خرید نفت اورال روسیه روی آورده‌اند. براساس این گزارش، نفت سنگین اورال با نفت سبک منطقه ولگا در سیبری غربی روسیه ترکیبی مناسب برای جایگزینی نفت ایران برای پالایشگاه‌های اروپایی است که همچنان با سیستم قبلی فعالیت می‌کنند این در حالی است که برخی شرکت‌های اروپایی همچون توتال فرانسه و رپسول اسپانیا برای کاهش وابستگی به خرید نفت از ایران به خرید نفت اورال روسیه روی آوردند.
با تمام این اوصاف حتی اگر پالایشگاه‌های نفت مصرفی ایران در راستای پیروی از خط تحریم‌ها با صرف هزینه‌های نه چندان اندک خود را با نفت کشوری دیگر سازگار کنند، پس از لغو تحریم‌ها آیا تمایلی به بازگشت به سمت نفت ایران وجود خواهد داشت؟ آیا کشورهای واردکننده نفت ایران بار دیگر خود را متحمل هزینه‌ای مازاد برای انطباق‌پذیری با نفت دوباره تهران خواهند کرد؟