گفتگوی رییس هیات مدیره اتحادیه با روزنامه جام جم: فروش نفت روی میدان مین

از سویی بخش خصوصی که پیش از این در صادرات فرآورده‌های نفتی نیز تجربه عملی و فنی کسب کرده بود به دنبال اجرای اصل 44 قانون اساسی در زمینه تجارت نفت بود.

حسن خسروجردی، رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی از توان، تجربه و تخصص بخش خصوصی در زمینه تجارت نفت سخن می‌گوید و معتقد است کسانی که عرق ملی و نظام دارند با پذیرش ریسک‌ها و خطرات ورود به بخش خصوصی فروش نفت منافع ملی و نظام را دنبال کرده‌اند.

با وی درباره سازوکارهای ورود بخش خصوصی به این کار گفت‌وگو کردیم.

هنگامی که خسروجردی از راهکارهایش برای دور زدن تحریم‌ها حرف می‌زد گویی روی میدان مین نشسته است و رفع دشواری‌ها و موانع کارش را به میدان جنگ تشبیه کرد که برای پیروز شدن در این میدان نبرد باید مقاومت کرد، نترسید و از همه تلاش و توان برای کشور استفاده کرد.

هرچند وی توضیحات مناسبی درباره نقل و انتقالات و جابه‌جایی پول حاصل از فروش نفت ارائه کرد، اما تاکید داشت طرح این راهکارها، دشمن در کمین نشسته را آگاه می‌کند و نباید گذاشت در شرایط فعلی که شرایط دشواری است دشمن از استراتژی اقتصادی ما آگاهی پیدا کند. آنچه در پی می‌آید، حاصل این گفت‌وگوست.

اتفاق تازه‌ای در فروش نفت رخ داده و بخش خصوصی وارد صادرات نفت شده است، سازوکار و فلسفه ورود بخش خصوصی به تجارت نفت چیست؟

همان اسناد و تجربیات و سوابق کاری. تاکید ما بر این بود پیشنهادی که می‌دهیم این نیست که دنبال رانت باشیم. خیلی‌ها فکر می‌کنند بخش خصوصی به فکر خودش بوده و دنبال رانت است. بحث ما این بود که روش‌تان را عوض کنید این روش غلط است. با این روش در درگیری‌های اقتصادی راحت‌تر امکان قفل شدن وجود دارد. گفتیم بیایید جبهه‌تان را گسترش دهید و فضا را بازتر کنید.

اگر تمامی عملیات فروش از کانال شرکت ملی نفت یا چهار تا حساب در بانک مرکزی باشد وقتی فشارها و تحریم‌ها باعث شد دست روی شرکت یا بانک مرکزی بگذارند، معاملات ما قفل می شد. پیشنهاد ما درست در مقطعی مطرح شد که تحریم‌ها وجود داشت. به نظرم پیشنهاد ما راه‌حل مناسبی برای جلوگیری از قفل شدن فعالیت‌های اقتصادی بخش دولتی بود.

یک سال طول کشید. و ای کاش در آن یک سال انجام شده بود. چون در این صورت بسیاری از تصمیمات و تحریم‌هایی که علیه ما اتخاذ می‌کنند، اتفاق نمی‌افتاد یا اگر اتفاق می‌افتاد نگرانی وجود نداشت البته ما نگران نیستیم ولی من معتقدم دیر شروع کردیم. الان هم برای بخش خصوصی ایران سنگ می‌اندازند آنهایی که تحریم کرده‌اند در حال رصد و شناسایی هستند که کار را قفل کنند. این طبیعی است ما انتظاری از آنها نداریم.

اما کسی که دم می‌زند بخش خصوصی نمی‌تواند و مرتبا سعی در القای این دارد که بخش خصوصی دنبال رانت خودش است، اصلا به این فکر نیست که کاری برای نظام انجام دهد.

وقتی که ما پیشنهاد دستمزد کردیم (دستمزد بسیار ساده‌ای که در عملیات بانکی انجام می‌شود) نیامدیم کیسه بدوزیم. شما این کار را به هر کس که بدهید، به خارجی هم که بدهید همین گونه عمل می‌کند. ما به وزارت نفت گفتیم هر قیمتی که شما برای فروش نفت اعلام کنید همان را به مشتری خارجی اعلام خواهیم کرد بدون هر دخل و تصرفی در این میان ما فقط یک دستمزد می‌گیریم که کاملا منطقی است.

تازه شروع کردیم. دو ماه است که به طور کلی به ما گفتند شما می‌توانید شروع کنید در یک ماه اخیر البته فعالیت ما کمی جدی‌تر شده است.

طبیعی است اگر بخواهیم بستر این کار را فراهم کنیم مقداری زمان‌بر است. اتحادیه اروپا شش ماه وقت گذاشت که جایگزینی برای نفت ایران پیدا کند و بعد تحریم را شروع کرد. هنوز هم خیلی از پالایشگاه‌های اروپایی نتوانسته‌اند نفت ایران را جایگزین کنند و به عناوین مختلف تلاش می‌کنند یا از ذخیره‌شان استفاده کنند یا به شکلی راهی پیدا کنند که بتوانند همچنان به واردات نفت ایران ادامه دهند.

ما تاکنون در فروش نفت نبودیم، نفت نمی‌فروختیم، مشتری‌ها ما را نمی‌شناختند به خاطر نفت با ما حرف نمی‌زدند اگر من به آنها مازوت می‌فروختم، در مورد نفت حرفی نبود چون نفت ادبیات مخصوص خودش را دارد. خریدار با کسی حرف می‌زند که بداند کاملا کننده کار و عملیاتی است. یعنی با هر کسی وارد صحبت نمی‌شود لذا اگر در چنین فضایی و در یک فرصت بسیار کوتاه ادعا کنیم که این کار را انجام می‌دهیم به نظرم اعتقاد غلطی است، ولی فقط می‌توانم به شما اطمینان دهم که این کار انجام شده و در حجم بالا نیز بوده است.

فروش نفت دو شیوه دارد. یکی فروش مستقیم است که خریدار ظرف نفت را می‌خرد و خودش پالایش می‌کند و دیگری شیوه تولید فرآورده است.

یعنی ما نفت را می‌گیریم با یک پالایشگاه قرارداد می‌بندیم. پالایشگاه آن را به فرآورده تبدیل کرده و فرآورده را وارد بازار می‌کنیم.

ممکن است آنها توقع تخفیف داشته باشند، اما تا الان دولت به کسی تخفیف نداده. مشتری متوقع است بخصوص با تبلیغاتی که خارجی‌ها کردند که ایران رقم‌های بالایی را تخفیف می‌دهد، ولی این یک دروغ محض است.

وقتی شرکت‌ ملی نفت 70 درصد نفت را با نرخ رسمی و به صورت عادی می‌فروشد برای 30 درصد، آن 70 درصد را خراب نمی‌کند این معقول نیست.

قطعا پیدا کردن این بازار برای ما امکان‌پذیر است. بسیاری از مسئولان اروپایی و آمریکایی قبول دارند که تحریم ایران غلط است. آنها می‌دانند در چنین شرایط اقتصادی اگر به ایران نزدیک شوند، تاثیر بسیار زیادی در دفع بحران اقتصادی خودشان دارد و می‌تواند بازارشان را آرام کند، اما دولت‌ها اجازه نمی‌دهند. البته این کشورها فکر می‌کنند ما را دچار بحران می‌کند اما خودشان دچار بحران شدند و می‌شوند. آنها نمی‌توانند بدون این که خودشان ناراحت شوند، ما را ناراحت کنند.

نمی‌شود نفت ما را قطع کنند بدون این که به پالایشگاهی صدمه بزنند. جایگزین کردن پالایشگاهی که نفت ما را مصرف می‌کرده غیرممکن نیست اما ساده هم نیست وقتی مجبور شوند از فرآورده‌ای استفاده کنند که فرآورده سنگین آن چهار ـ سه درصد بیشتر باشد کلی ضرر خواهند کرد.

اینها روی همه چیز اثر خواهد داشت. آنها فضایی از نظر روانی به وجود می‌آورند. فکر می‌کنند اگر بازار داخل ما را ملتهب کنند و مردم را ناراحت کنند، خودشان در آرامش خواهند بود اما چنین نیست. با این همه بعضی شرکت‌ها یا پالایشگاه‌ها جرات ندارند برخلاف سیستم حاکم‌شان حرکت کنند. حتی اگر ورشکست شوند.

اما در این میان، عده‌ای از مردم کشورهای اروپایی سختکوش، تلاشگر، دلسوز و عاشق مملکت و اقتصادشان هستند و دوست دارند اقتصادشان را نجات دهند، آنها باور دارند تحریم نفتی ایران غلط است. نه خلاف قانون عمل می‌کنند، نه خلاف شرع.

در کنار بخش خصوصی ایران قرار می‌گیرند تا بتوانند فضا را آرام کنند؛ البته این را هم بگویم کشورهای بزرگ از فضای روانی ایجاد شده هم حداکثر بهره‌برداری را می‌کنند. شما ببینید 53 میلیون بشکه نفت روزانه توسط کشورهای غیر عضو اوپک تولید می‌شده و اوپک حدود 30 میلیون بشکه تولید دارد.

وقتی اتحادیه اروپا اعلام می‌کند نفت ایران تحریم است، نرخ نفتی که عرضه آن سه میلیون و 600 هزار بشکه بیشتر از تقاضاست، 10، 12 دلار بالا می‌رود، در حالی که باید پایین بیاید. چه کسی از این فضای روانی استفاده می‌کند و نرخ را بالا می‌برد؟ آیا بالا بردن نرخ دست ماست؟

ما از حدود 88 ـ 87 میلیون بشکه نفت در بازار حداکثر دو میلیون و صد هزار بشکه را در شرایط عادی صادر می‌کنیم، بقیه‌اش مال ما نیست. این دولتمردان زیر ‌نفوذ کدام مجموعه هستند که امضا می‌کنند تا نرخ را بالا بکشند؟ شرکت‌های نفتی ذخالت دارند؟ از آنها پشتیبانی می‌کنند؟ یا صهیونیسم است؟

کدام یک از این موارد مطرح است که این همه علیه کشورشان کار می‌کنند؟

صدمه اقتصادی می‌زنند و باعث گران شدن همه چیز می‌شود؟ در کشور ما وقتی بنزین گران می‌شود، روی همه چیز اثر می‌گذارد. آنها هم همین مشکل را دارند و با این‌تحریم‌ها استانداردهای اقتصادی خودشان پایین آمده. کارگری که مثل طبقه متوسط ما در اروپا زندگی می‌کرد، امروز به رده فقرا رفته است. این بحران را خودشان هم دارند.

متاسفانه بسیاری از تحریم‌هایی که بر ما تحمیل می‌کنند، قانونی نیست. فرض کنید نفت و بنزین را قانونی تحریم کرده باشند، اما آیا نفروختن دارو، گندم و تجهیزات پزشکی قانونی است؟

ما از شش سال قبل سوآپ فرآورده‌های نفتی را آغاز کردیم. آن موقع بنده مسوولیت پروژه را داشتیم. قراردادی با نفت امضا کردیم که براساس آن بخش خصوصی سوآپ (معاوضه فرآورده یا نفت خام)‌ را نیز انجام دهد.

روزهای اول حدود 33 شرکت شروع به کار کردند. بعدها بیش از هفت، هشت شرکت در این فعالیت اقتصادی باقی نماند.

چون سودآوری‌اش زیاد نبود. کسانی که عرق ملی بیشتری داشتند و دلشان می‌خواست خدمتی کنند، ماندند.

در عملیات سوآپ ما فرآورده‌ها را از آسیای میانه و در راس آن از ترکمنستان می‌خریدیم. به مناطق شمال و جنوب نکا آورده و تحویل دولت می‌دادیم. معوض آن را در جنوب به ما تحویل می‌دادند و ما آن را می‌فروختیم. یعنی اگر می‌خواستیم سوآپ را ترانزیت کنیم باید مبلغی را پرداخت می‌کردیم که بسیار بیشتر از آن کارمزد سوآپ بود. این کار برای دولت مستلزم پرداخت هزینه بالا بود.

ما ابتدا مازوت را از ترکمنستان می‌خریدیم و به نیروگاه‌ها در شمال تحویل می‌دادیم. البته مازوتی که ما در شمال کشور وارد می‌کردیم با کیفیت بود و سولفور آن خیلی پایین‌ است زیر نیم‌درصد سولفور دارد. در صورتی که سولفور مازوت تولیدی در داخل بیش از 3 درصد بود و بنابراین ارزش حرارتی آن هم به مراتب بالاتر بود. از نظر ارزش دلاری هم در خلیج فارس حدود 70 ـ 50 دلار از نرخ مازوت ما بیشتر بود.

بخش خصوصی کالای مرغوبی را می‌گرفت و کالایی با ارزش کمتر تحویل می‌داد. یک سوآپ فی (مبلغی که بابت سوآپ گرفته می‌شود)‌ نیز می‌گرفت.

استدلال آنها را نمی‌دانم، ولی ضرر ناشی از این کار را می‌دانم. ضررش این بود که مازوت با سولفور بالاتر که در منطقه از لحاظ بهداشتی مشکل داشت را توزیع می‌کردند. از آن طرف هم حجم صادرات را پایین‌تر می‌آوردند. این‌کار صددرصد به ضرر کشور بود و یکی از مشکلاتی که درخصوص آلودگی هوا ایجاد شده در تهران ناشی از همین است زیرا مازوت با سولفور بالا وارد پالایشگاه تهران شد و بنزین تولیدی از کیفیت پایین برخوردار بود.

اما این که فلسفه قطع سوآپ چه بود، ما متوجه نشدیم عمدی بود یا سهوی.

خیر، فرض کنید مازوتی که در جنوب 600 دلار از شما می‌خرند الان 140 ـ 120 هزار تومان در هر تن هزینه می‌کنید و به نیروگاه نکا می‌رسید. در حالی که اگر از کشورهای همسایه شمالی مازوت بگیرید و در جنوب معادل آن مازوت فروخته شود و سوآپ فی هم نداشته باشد باز هم 140 ـ 130 هزار تومان در هر تن برای دولت سود و منفعت دارد.

دوم این‌که سوآپ‌کنندگان در این زمینه فعال شده و با به‌کارگیری تعداد زیادی نیروی کار ایجاد اشتغال درآمدزایی نیز دارند.

نکته سوم که اهمیت زیادی نیز دارد این است که کشورهای سوآپ ‌کننده از نظر استراتژیک به ایران وابسته می‌شوند یعنی وقتی منبع خرید و فروش‌شان از محل سوآپ فرآورده‌های نفتی باشد ما می‌توانیم آنها را در شمال کشور به خودمان وابسته کنیم و این نوع تجارت می‌تواند بر مسائل سیاسی، فرهنگی،‌ اقتصادی و ... اثرگذار باشد.

وقتی ایران سرویس مناسبی در سوآپ ارائه کند، این کشورها از نظر تجاری به ما وابسته می‌شوند. چون به دریای آزاد راه ندارند باید از روسیه، آذربایجان یا از ایران بروند و ما با توقف عملیات سوآپ، مسیر بزرگی که به دریای آزاد راه دارد و بیشترین مشتریان را نیز دارد به روی این کشورها بسته‌ایم. حالا چگونه توقعی داریم که وقتی ویزا می‌خواهیم بر ما سخت نگیرند و بر روابط سیاسی‌شان تاثیر نداشته باشد.

با این عملیات هم راه را بر آنها باز می‌کنیم، هم برای بخش خصوصی و سوآپ‌کننده منافع دارد و هم برای دولت. سوآپ از هر نظر به نفع کشور است.