بروز برخی اتفاقات غیرطبیعی هفته گذشته در بورس نفت لندن که شاید به دستکاری برای کاهش قیمت نفت هم شبیه باشد، نوعی بی‌اعتمادی را نسبت به بورس‌های جهانی ایجاد کرده و بر لزوم راه اندازی بورس نفت ایرانی تاکید می کند.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، قیمت نفت در بازارهای جهانی در هفته گذشته با کاهش ناگهانی مواجه شد. بسیاری از تحلیلگران دلیل این کاهش شدید قیمت را نگرانی‌ها درباره وضعیت اقتصادی منطقه یورو با توجه به وخامت بیشتر اوضاع اقتصاد اسپانیا اعلام کرده‌اند.
این تحلیلگران در عین حال معتقدند مسائل سیاسی و ژئوپلتیک در کنار تحریم نفت ایران مانع کاهش بیش از پیش قیمت نفت می‌شود. از زمان اعلام اجرای تحریم‌های نفتی علیه ایران قیمت نفت به طور متوسط بیش از 20 دلار در هر بشکه افزایش یافته و تا کنون اتحادیه اروپا برای واردات نفت در جولای و اوت 7 میلیارد دلار بیشتر از سابق ناشی از افزایش قیمت نفت هزینه کرده است.
اما در فرآیند کاهش قیمت رخ داده در هفته گذشته، قیمت نفت برنت دریای شمال در بازار ICE لندن شرایطی نه چندان طبیعی را تجربه کرد. قیمت نفت در این بازار به یکباره در روز 27 شهریور ماه 5 دلار سقوط کرد. بدون اینکه دلیل مشخص و قابل قبولی برای این سقوط یکباره در بازار قابل رصد کردن باشد. خبرگزاری رویترز گزارش کرد معامله‌گران بازار نفت انتظار چنین سقوطی را نداشته و غافلگیر شده‌اند. قیمت نفت برنت دریای شمال در بازار ICE لندن یکی از مراجع و شاخص‌های قیمت نفت در بازار معاملات جهانی محسوب می‌شود و مورد ارجاع معامله‌گران نفت در سراسر جهان قرار می گیرد.
رویترز در عین حال نوشت بسیاری از معامله گران معتقدند این افت ناگهانی، ناشی از نارسایی در سامانه معاملات رایانه ای بازارهای آتی کالا بوده است. به عبارت دقیق‌تر معامله‌گران حرفه‌ای و دقیق بازار نفت معتقدند کاهش یکباره قیمت نفت برنت به دلایل طبیعی و بر اساس قواعد بازار عرضه و تقاضا رخ نداده است.
جان گرتزینگر، از مدیران مؤسسه آمریکایی آی ان تی ال-اف سی ستون گفته است: پس از 14 سال معامله در بازار نفت، سقوط ناگهانی بهای نفت در روز گذشته را سریع ترین نوسان بهای نفت ارزیابی می کنم.
یکی از مسئولان کمیسیون معاملات آتی کالا (سی اف تی سی) در آمریکا نیز همزمان اعلام کرد این نهاد، بازرسی از معاملات پیش از افت قیمت ها را آغاز کرده و با بورس های کالا در ارتباط است.
نکته مهم آنجا است که تغییرات قیمت در بازارهای مختلف بورس مهم در جهان اثرات متقابل مستقیمی بر یکدیگر دارند و به عنوان مثال تغییرات قیمت در بازار ICE لندن تاثیر سریع و مستقیمی روی قیمت نفت در معاملات NYMEX نیویورک دارد. یعنی یک نارسایی در بازار لندن یا دیگر بازارهای کشورهای مصرف‌کننده نفت به راحتی می‌تواند روند واقعی عرضه و تقاضای نفت را در جهان را با اختلال مواجه کند. به همین دلیل است که علیرغم سکوت نهادهای مسئول در بازار لندن، مسئولان نیویورکی بازار در این باره واکنش نشان داده و برای اطمینان بخشی به معامله‌گران در این باره اظهارنظر کرده‌اند.
نکته جالب اینجا است که هفته گذشته دو روز بعد از سقوط 5 دلاری قیمت نفت برنت، قیمت این نفت خام در بازار ICE دوباره با کاهش شدید و یکباره مواجه شد. اگرچه این کاهش قیمت نفت به اندازه سقوط 5 دلاری قبلی نبود اما نکته جالب آنجا است که سقوط قیمت دوباره از بازار ICE آغاز شد و به دیگر بازارها سرایت کرد. البته بعضی تحلیلگران بازار دلیل این امر را تقدم زمانی شروع به کار بازار ICE نسبت به دیگر بازارها می‌دانند اما واقعیت آن است که با توجه به اثرات متقابل بازارها بر روی یکدیگر و همچنین حساسیت مشابه بازارهای مختلف نسبت به تغییر و تحولات مربوط به عوامل مختلف پیشران مؤثر بر قیمت، دو سقوط نزدیک به هم در بازار ICE چندان هم طبیعی به نظر نمی‌رسد.
اما اهمیت ایجاد اختلال‌های کوچک در قیمت‌گذاری نفت خام چیست؟ واقعیت آن است که تولیدکنندگان نفت در سراسر جهان سرمایه‌گذاری‌های کلان مورد نیاز برای استخراج نفت خام را که روز به روز نیز گران قیمت‌تر می‌شود بر اساس تحولات قیمت نفت ارزیابی و تنظیم می‌کنند. این امر به خصوص درباره تولیدکنندگان در مناطقی چون خاورمیانه، آفریقا و آسیای میانه که درآمد کشورها ارتباط مستقیمی با قیمت نفت دارد تاثیر بسیار زیادی روی سرمایه گذاری‌ها در صنعت نفت و به خصوص در بالادست آن برای کشف و استخراج منابع نفتی دارد. چراکه در اغلب این کشورها بودجه دولت‌ها از نفت تامین می‌شود و طبعا در صورت کاهش قیمت نفت این کشورها منابع لازم برای اداره امور جاری کشور را فدای سرمایه گذاری در صنعت نفت نمی‌کنند.
به طور کلی همه تولیدکنندگان نفت نیز با توجه به پیر شدن میادین قدیمی که استراج نفت از آنها سهل و آسان بود و لزوم توسعه میادین پر هزینه‌تر و کوچک‌تر در دریا و خشکی قیمت نفت را یکی از شاخص‌های اصلی سرمایه‌گذاری بیشتر در نفت محسوب می‌کنند. حال با توجه به این مساله ایجاد هر نوع اختلال در بازار واقعی عرضه و تقاضای نفت در بازارهای جهانی به منزله دادن نشانه‌های غلط به تولیدکنندگان نفت است. به خصوص در شرایط فعلی که بازار با عدم تعادل‌های جدی در وضعیت تولید نفت مواجه است.
دادن نشانه‌های غلط به خصوص اگر به بهانه‌های مختلف ادامه یابد با هر هدفی انجام شود در وضعیت سرمایه‌گذاری‌های فعلی و آینده در صنعت نفت اختلال ایجاد می‌کند و این اختلال به راحتی می‌تواند به کاهش تولید نفت خام در آینده منجر شود. از یاد نبریم که شرایط بازار عرضه و تقاضای نفت به تدریج اما بدون توقف در حال حرکت به سمت سنگین‌تر کردن کفه تقاضا در حال حرکت است و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تقاضا در 15 یا حداکثر 20 سال آینده بر عرضه پیشی خواهد گرفت.
در چنین شرایطی مصرف‌کنندگان نفت مانند همیشه فشارهای شدیدی را به تولیدکنندگان نفت برای افزایش عرضه و کم کردن هزینه‌ها اعمال خواهند کرد. احتمال ماجراجویی‌های جدید مصرف‌کنندگان بزرگ نیز در این شرایط جدی‌تر خواهد شد.
بر این اساس به نظر می‌رسد بازارهای فعلی بورس معاملات نفت در لندن و نیویورک و به طور کلی کشورهای مصرف‌کننده با توجه به اتفاقاتی از این دست دیگر چندان قابل اعتماد نباشند. لااقل تولیدکنندگان نفت دیگر نمی‌توانند به این بازارها اعتماد کنند و روی نشانه‌های آن در محاسبات آینده خود حساب محکمی باز کنند. به همین دلیل اهمیت راه‌اندازی بورس نفت در میان کشورهای عرضه‌کننده نفت خام روز به روز بیشتر خودنمایی می‌کند. چنانکه در منطقه نفت خیر خاورمیانه و آسیای میانه که به بیضی طلایی انرژی و محل اتکای اصلی آینده بازار انرژی جهان محسوب می‌شود راه‌اندازی چنین بورسی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.
موقعیت جمهوری اسلامی ایران در مرکز این بیضی انرژی موقعیت منحصر به فردی را برای کشورمان در راه‌اندازی بورس نفت ایجاد کرده است. این موقعیت در کنار شرایط تحریم و مجوز ورود بخش خصوصی به معاملات نفت خام در ایران لزوم توجه جدی‌تر به راه‌اندازی بورس نفت را جدی‌تر نمایان می‌کند.
لازم به یادآوری است که سال گذشته با عرضه نامطلوب نفت خام در بورس کالا توسط شرکت ملی نفت تجربه ناموفقی در راه‌اندازی بورس نفت رقم خورد که در جریان راه‌اندازی آن شرکت ملی نفت و بانک مرکزی به شکل واضحی نشان دادند با این ایده چندان موافق نیستند.
در عین حال در جریان راه‌اندازی بورس انرژی نیز با حذف عملی صنعت نفت از این بورس و همچنین فراهم نشدن مجال ورود شرکت‌های خارجی به حیطه سهامداران این بورس که یکی از پیش‌فرض‌های راه‌اندازی چنین بورس‌هایی در جهان است عملا امیدها به این بورس نیز برای راه‌اندازی یک بازار واقعی عرضه و تقاضای فیزیکی و کاغذی نفت از میان رفت.
وزارت نفت قرار بود با فروش اوراق سلف موازی نفت گام نخست را برای راه‌اندازی معاملات کاغذی نفت بردارد که عملا این طرح نیز مسکوت مانده است و شنیده‌ها حاکی از تعلیق فعلی این طرح است. اگرچه وزارت نفت پیش از این اعلام کرده است به دنبال راه‌اندازی بورس مستقل نفت خام است اما گام‌های عملی اندکی تا کنون در این راه برداشته شده است و به نظر می‌رسد علاوه بر مجموعه صنعت نفت که باید از دیدگاه‌های سنتی فاصله بگیرد نهادهایی چون بانک مرکزی نیز باید برای فراهم آوردن زیرساخت‌های مورد نیاز این بورس جدی‌تر عمل کنند.
شرایط فعلی یکی از بهترین مجال‌ها برای راه‌اندازی بورس نفت محسوب می‌شود و باید به این نکته توجه داشت که همه فرصت‌ها دوباره به دست نمی‌آیند.