بی توجهی به ملاحظات زیست محیطی در خرید لایسنس های پتروشیمی

توسعه صنعت نفت ایران به دلیل برخورداری از ۸۳۶.۴۷ میلیارد بشکه ذخایر درجای هیدروکربنی مایع (نفت خام، مایعات و میعانات گازی) و حدود ۳۴ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی و با قرار گرفتن در رتبه نخست دنیا از حیث برخورداری مجموع ذخایر هیدروکربنی از اهمیت زیادی برخوردار است.
بر اساس آمار از مجموع 46 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی کشور در سال گذشته نزدیک به 14 میلیارد متعلق به محصولات پتروشیمی و 7 میلیارد میعانات گازی است که تقریبا نیمی از درامد محصولات صادرات غیرنفتی کشور را در برمی گیرد؛ با در نظر گرفتن صادرات نفتی کشور که در سال گذشته به حدود 52 میلیارد دلار رسید می توان گفت در مجموع حدود 90 درصد از صادرات کشور مهندسی شیمی محور بوده و به فناوری های و توسعه آن به نوآوری های این علم آن وابسته است.
توسعه صنعت نفت، پتروشیمی و صنایع وابسته به آن به همین دلیل از اهمیت زیادی برخودار بوده است که در حوزه رشته های مهندسی شیمی و پتروشیمی و نفت تعریف می شود؛ اما امروزه که انواع آلودگی های زیست محیطی از آلودگی آب، خاک و هوا شبح تغییر اقلیم و در پی آن خشکسالی و کاهش تاب آوری محیط زیستی را در شهرها و استان های مختلف به ویژه استان های صنعتی کشور رقم زده؛ این سوال بیشتر مطرح می شود که آیا در توسعه صنعتی به محیط زیست نیز توجه کرده ایم؟ یا تنها با هدف افزایش اشتغال، تولید ثروت و برداشت از ذخایر نفتی موجب افزایش آلایندگی ها در کشور شده ایم؟
معاون پژوهشی دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه امیرکبیر روز شنبه در گفت وگو با خبرنگار علمی ایرنا در مورد توسعه صنعت پتروشیمی همزمان با حفظ محیط زیست گفت: ما دو کنفرانس مهندسی و فناوری های سبز برای آینده پایدار را در سال های 94 و 95 برگزار کردیم که طی آن بحث مهندسی سبز به شدت مطرح شد.
دکتر نرگس فلاح ادامه داد: مهندسی سبز در این حوزه متمرکز است که چطور صنایع را بدون آلایندگی توسعه دهیم؛ بنابراین ما به عنوان مهندسان شیمی و کسانیکه در این رشته فعال هستند خود واقفیم که اگر چه در توسعه نقش داشتیم، اگر از ابتدا به توسعه پایدار بها می دادیم این آلودگی های زیست محیطی ایجاد نمی شد.
وی با اشاره به ایجاد گرایش های مختلف در دانشکده های مهندسی شیمی دانشگاه های مطرح ایران افزود: به همین دلیل دانشکده های مهندسی شیمی ایران از 10 سال قبل گرایش مهندسی شیمی و محیط زیست را در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری به گرایش خود اضافه کردند که بحث حوزه کاهش و حذف آلودگی های مختلف از جمله آلودگی آب را دنبال می کند یا در گرایش طراحی فرایند درس مهندسی سبز را دارند. گرایش انرژی با دیدگاه کاهش انرژی مصرفی، گازهای گلخانه ای و حذف دی اکسیدکربن در نظر گرفته شده است.

***لایسنس هایی که بدون ملاحظات زیست محیطی خریده شد
دکتر فلاح افزود: می توان گفت قبل از این به طور کلی دانشکده های مختلف مهندسی شیمی دیدگاه مشخصی در آلودگی های زیستی محیطی بر اثر توسعه صنایع پتروشیمی نداشتند که البته تقصیر به عهده خارجی هایی بود که به ما لایسنس (دانش فنی و مجوز تولید محصول بر اساس آن دانش) فروختند؛ همان لایسنسی که به ما فروختند به کشور اروپایی فروخته شد، ولی در آن لایسنس کشور اروپایی محیط زیست و حذف آلایندگی در نظر گرفته شد.
این عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر تاکید کرد: در همین کنفرانس های مهندسی و فناوری های سبز برای آینده پایدار که شرکت های تامین کننده لایسنس؛ مانند تاپسو یا استات اویل حضور داشتند، ما متوجه شدیم سه دسته لایسنس بر اساس قوانین و وضعیت محیط زیستی کشورها به آنها می فروشند و مثلا لایسنسی که به انگلیس می فروشند، حتما ملاحظات زیست محیطی و میزان آلودگی در آن در نظر گرفته شده است.
وی در مورد لایسنس توضیح داد: در مجموع دانش فنی و مجوزهای لازم برای راه اندازی واحد پتروشیمی از این شرکت ها گرفته می شود و واحدهای پتروشیمی داخل را آنها راه می اندازند، همه واحدهای پتروشیمی ایران بر پایه دانش فنی خارجی تاسیس شده است و این شرکت ها سه دسته لایسنس ارائه می کنند و این لایسنس بر حسب استاندارداهای زیست محیطی کشورهاست.
دکتر فلاح گفت: برای نمونه ممکن است کشور انگلیس لایسنسی که ملاحظات محیط زیستی در آن در نظر گرفته نشده، هرگز نخرد ولی ایران خریده است و تاکنون به این حوزه مدیریتی بی توجهی شده بود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا هنگام عقد قرارداد و خرید دانش فنی متخصصان ایرانی ملاحظات زیست محیطی را بررسی نکرده اند، نیز گفت: معمولا این امر در لایسنس ها نبوده است و ایران هم نخواسته که لحاظ شود، مثلا مجوزی که برای متانول به ایران فروخته می شود اصلا از نظر محیط زیستی ملاحظات مختلف را دربر نمی گیرد، البته گاهی هم لایسنس ها با کشورهای دیگر مشترک است و از شرکت های امریکایی تامین می شود که در این صورت به دلیل وجود تحریم ها تامین این بخش از لایسنس ها برای ما ممکن نیست.
«بنابراین هم شرکت های خارجی که این لایسنس ها را می فروشند و هم خود ما از این جهت مسئول هستیم و کوتاهی کرده ایم».

***تدوین سیاهه انتشار گازهای گلخانه ای شرکت های پتروشیمی
دکتر فلاح تاکید کرد: با توجه به برگزاری این کنفرانس توافق و قرار شد هر واحدی که تاسیس شود علاوه بر نظارت سازمان محیط زیست، وزارتخانه های صنعت، معدن، تجارت، نفت و نیرو هم باید در مورد آن نظر دهند، برای این کار لایسنس را به شرکت های زیرمجموعه خود می فرستند و شرکت ها معمولا از دانشگاه ها هم کمک می گیرند. وی به یک نمونه از همکاری دانشگاه ها با شرکت های پتروشیمی اشاره کرد و گفت: مثلا شرکت ملی صنایع پتروشیمی اقدام بسیار موثری کرد و در تهیه سیاهه انتشار گازهای گلخانه ای با همکاری دانشگاه صنعتی امیرکبیر نوشته شد، یعنی این دو میزان انتشار گازهای گلخانه ای کل کشور را برای سال 96 در راستای معاهده پاریس شناسایی و منتشر کردند تا اینکه شرکت ها راهبردهای کاهش آلایندگی خود را تدوین کنند.
دکتر فلاح اضافه کرد: اقدام بعدی رتبه بندی لایسنس های کلی در صنعت پتروشیمی به لحاظ آلایندگی، مصرف انرژی، زیست محیطی و دیگر مولفه های مرتبط است که بخش بهداشت، ایمنی و محیط زیست/ HSE شرکت ملی صنایع پتروشیمی و دانشگاه امیرکبیر این کار را می کند و اینها گام های موثر دو کنفرانس سال های 94 و 95 بودند.

*** پروژه های کارشناسی ارشد مرتبط با نیازهای صنعت و رساله های دکتری در مرز دانش
معاون پژوهشی دانشکده مهندسی شیمی در مورد تخصیص بودجه های محدود پژوهشی دانشگاه ها و دانشکده ها و اولویت در تخصیص به پژوهش های کاربردی و در مرز دانش نیز گفت: اساتید دانشگاه به دو دسته تقسیم می شوند و این امر در همه دنیا هست؛ علوم کاربردی یا در مرزهای دانش.
وی ادامه داد: کسانیکه در علوم کاربردی کار می کنند به مسائل روز صنایع می پردازند؛ مثلا در رشته مهندسی شیمی اگر کسی در زمینه شناسایی پساب های صنعتی حاد و ارائه راهکار برای آن کار کند، در علوم کاربردی فعالیت دارد بعضی اساتید هم در مرز دانش حرکت می کنند.
دکتر فلاح خاطرنشان کرد: در دانشکده مهندسی شیمی در پروژه های کارشناسی ارشد در راستای نیاز صنعت و در دکتری حرکت در مرز علم مطرح می شود؛ زیرا باید مقالاتی از رساله خود ارائه دهند که سعی کرده ایم در حدی نیاز صنعت و در حدی به تولید دانش منجر شود. معمولا خواسته صنعت این است که از دل پروژه های صنعتی مقاله استخراج نکنید و در این صورت نیاز صنعت فراموش می شود، ولی گاهی امکان تلفیق این دو هست که هم در مرز دانش حرکت کنیم و هم مقالاتی استخراج شود.
معاون پژوهشی دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه امیرکبیر در مورد تخصیص بودجه های پژوهشی به هر یک از این بخش ها توضیح داد: معمولا اساتید باید بتوانند از صنایع بودجه ای تامین کنند به ما گرنت پژوهشی محدود داده می شود که با این میزان کاری نمی شود کرد، مگر اینکه مواد اولیه خریده شود. ولی تلاش می کنیم نیازهای مالی پژوهش ها را از صنایع بگیریم، برای هر پایان نامه کارشناسی ارشد حدود 70 درصد از پروژه را بر اساس حمایت از صنعت می گذاریم.