بورس نفت به بلوغ نرسیده است

توسعه ظرفیتی صادرات نفت به کمک بورس انرژی از جمله موضوعات و سوژه های داغی است که این روزها نقطه عطف محافل اقتصادی شده است. اما اینکه این ایده تا چه حد در شرایط حساس و ملتهب امروزی می تواند به فعلیت برسد و جامه عمل به آن پوشانده شود در هاله ای از ابهام به سر می برد. این به معنای نفی کارایی این شاخه اقتصادی نیست ولی باید واقع بین بود و نواقص و کاستی های این پلن تجاری را به خوبی واکاوی کرد. آنچه مسلم است استقرار یک نهاد مالی مانند بورس در افزایش کارایی و بازدهی مثبت مالی در همسایگی و مجاورت صنایعی همچون برق،گاز، بویژه نفت خواهد بود اما باید این خرده را بر سردمداران و متولیان امر گرفت که چرا تاکنون اقدام موثر و به اصطلاح تاکتیکی برای ایجاد و نگه داری این اهرم معاملاتی در کنار مخازن هیدروکربوری و میادین نفتی و گازی صورت نداده اند؟ و حال در شرایطی که کشور در بحران تحریم ها قرار گرفته از آن بعنوان یک راهکاری که بی برو برگرد بازار نفت را نجات خواهد داد یاد می کنند و منتقدان را بدخواهانی می دانند که باید انگشت اتهام خود را به سوی آن ها نشانه بروند؟!
اکنون در شرایطی که این روش مدرن که برای صاحبان نفت و گاز در اقصی نقاط دنیا به صورتی عام المنفعه استفاده می شود، در بازار نفت ایران نخستین قدم های خود را برداشته است تا با عرضه های یک میلیون بشکه ای بتواند چوب خط صادرات طلای سیاه را به نحوی پر کند. اما ایا براستی با عرضه های قطره چکانی موجود که بعضا خریداری نیز برای آن وجود ندارد و هربار با در بسته مواجه می شود می توان به صورت تمام قد بعنوان یک روش جایگزین به روی آن حساب باز کرد؟
بورس انرژی بعنوان یک نهاد مالی نوپا که بتازگی وارد هشتمین سال از حیات خود شده است برای فروش محصول استراتژیک همچون نفت بسیار جوان و بی تجربه تلقی می شود و به اصطلاح به بلوغ اقتصادی خود نرسیده است. بنابراین نباید از این مسیر انتظار معجزه یک شبه را داشت.

بخش خصوصی قمار می کند؟

 
برخی از منتقدین اینگونه تصور می کنند که باید سایر ارتباطات و راه های مواصلاتی صادرات را کور کرد و فقط و فقط از طریق بورس انرژی که به صورت پایلوت درحال عرضه محموله های 35 هزار بشکه ای است اقدام به فروش نفت کرد. این درحالی است که طرف معامله بخشی است به نام شرکت های خصوصی که تاکنون حتی یک بشکه نفت را جابجانکرده و به دست پالایشگاه داران نرسانده اند در چنین اوضاعی آیا می توان انتظار داشت که درعرض مدت زمانی کوتاه هم برچالش های مذکور فایق آمد؟ بخش خصوصی تاکنون در صادرات فراورده های نفتی فعال بوده است نه نفت. بنابراین نیاز است در این شرایط محتاطانه تر عمل شود چرا که سکان اصلی صادرات به دست شرکت ملی نفت بوده است.
این در شرایطی است که شرکت های خصوصی بعنوان مهره های اصلی در سناریوی بورس نفت محسوب می شوند، همان بخشی که در صادرات فراورده های نفتی دست اندازهای متعددی را پیش پای خود می بیند و بعضا از سنگ اندازی هایی که صورت گرفته گلایه دارد؛ این مشکلات به حدی بوده است که وقتی امیر حسین زمانی نیا؛معاون وزیرنفت در اموربین الملل نفت از آن آگاه شد درصدد برآمد تا حلقه ارتباطی بخش خصوصی را با وزارت نفت ایفا کند و قدمی برای رفع چالش ها بردارد، ولی صدای واگویه کردن این مشکلات در بخش بورس ظاهرا در نطفه خفه شده است. حال تصور کنید در صنعت نفت که معاملات آن پیچیدگی های خاص خود را دارد و از طرفی تجربه ای برای عرضه این چنینی وجود ندارند این مشکلات مضاعف خواهد شد. فاز دوم پیچیدگی این پروسه بعد از تحویل بشکه های نفتی به دست خریدار صورت می گیرد که چگونه و با چه شرایطی محموله ها را به دست پالایشگاه داران برسانند آن هم در آن سوی مرزها . چگونه در سایه تحریم ها بازاریابی خواهند کرد وبا چه ترفندی باید محموله های ممنوعه را به دست مشتریان برسانند؟ دروهله بعد تبادلات ارزی طرفین چگونه صورت خواهد گرفت؟ آیا اصلا بخش خصوصی با ساختار بورس انرژی آشنایی کامل دارد؟ بورس انرژی چه میزان با استانداردهای جهانی هم پا و هم قدم شده است؟ چه سازوکاری اندیشیده شده است تا دلالان تحریم که به بهانه دورزدن های سریالی میلیاردها دلار ارز نفتی و سودهای پتروشیمی را به جیب می زنند در این جریان قد نکشند؟ حال در این بازی بخش خصوصی واقعی با مشکلات و چالش های برشمرده درحالی که سردرگم مصوبه های پراکنده دولتی است و دستش کوتاه از تسهیلات ارزان، پیشقدم خواهد شد و حاضر به قمار می شود یا جای خود را به شبه دولتی ها و خصولتی ها واگذار خواهد کرد؟

بورس نفت و استارت یک بازاریابی جدید

 
در کنار پرسش های مذکور باید گفت ضامن اصلی شکل گیری این نوع معامله در گروی اعتماد و تجربه است که باید برای آن زیرساختارهای مناسبی را فراهم کرد که این امر زمان بر خواهد بود و قطع به یقین کار در ظرف زمانی امروز و فردا خلاصه نخواهد شد. در چنین شرایطی سختی تحریم ها بر صعب العبور شدن آن نیز دامن می زند اما به قول بیژن زنگنه براساس قانون عرضه ها به صورت مرتب صورت خواهد گرفت اما دراین میان انتقاداتی که مطرح می شود تا بعضا با سیاه نمایی عدم تمایل سردمداران نفتی را به پا گرفتن معاملات در بورس انرژی به رخ بکشند در واکنش به این اظهارات باید متذکر شد ایران تا پیش از این روزانه رقمی در حدود 2.5 میلیون بشکه نفت صادر می کرد که از زمان شروع تحریم ها این امر به یک میلیون و دویست تا پانصد هزار بشکه در روز رسیده است این بازار نمی تواند درانتظار فروش محموله های یک میلیون بشکه ای باشد که هر دو هفته یک بار در رینگ بین المللی به مزایده گذاشته می شود و سرانجام خریداری نیز دستی به سوی آن دراز نمی کند.
قرار نیست مدیران نفتی، دست رد به سینه بورس انرژی که در مرحله آزمون و خطا بسر می برد بزنند. اما در شرایطی که نمی توان با قاطعیت به این بازار تکیه زد بهتر است در کنار سایر اقدامات وزارت نفت فرصت مناسب به بازار داد تا بتواند در این موقعیت عرض اندام کند.
آنچه در آینده رینگ بورس نفت پس از عبور ازمراحل آزمون و خطا، قابل تصور است از دوحال خارج نیست؛ دروهله اول احیای بازارهای سنتی و در وهله دوم استارت یک بازاریابی جدید.
آنچه مسلم است مشتریان سنتی در شرایط فعلی یا با گرفتن معافیت هایی به صورت کج دارو مریز به خرید نفت از ایران ادامه می دهند یا درغیر اینصورت ریسک خرید دوباره را به جان نمی خرند. در این اوضاع قطعا شرکت نفت فرصت را سوخت نخواهد کرد و به امید بورس انرژی دست روی دست نمی گذارد تا همان چند بازار خود را زایل کند، قرار است گزینه بورس انرژی به کمک نفت بیاید نه اینکه کورس رقابت بین خصوصی ها با دولت بگذارد. اما اگر باب دوم بازاریابی جدیدی برای جذب مشتریان جدید شکل بگیرد می توان در آن مقطع گفت که بورس جایگاه خود را در این صنعت کسب کرده است.
بنابراین بجای سیاه نمایی علیه اقدامات وزارت نفت و زدن انگ ایجاد تاریکخانه های نفتی بر پیشانی لیدرهای صنعت نفت، عاقلانه تر و منصفانه تر این است؛ مدیران، کارشناسان و فعالان اقتصادی با تشکیل اتاق فکر موانع را از پیش پای بخش خصوصی بردارند و با واقع گرایی بدون حب و بغض به واکاوی راهکارها و پیشنهادات بپردازند. بدون آنکه توپ تقصیر را از ارگانی به ارگان دیگر و از نهادی به نهاد دیگر پاسکاری کنند تا شاید از قبل موارد مطروحه روشی هم برای جذاب کردن این بورس به چشم مشتریان نفت ارائه شود.