معادن، قدرت خاموش ایران

معادن، قدرت خاموش ایران
سهراب صالحین- کارشناس ارشد مهندسی معدن


به دلیل اهمیت نفت و گاز و دارا بودن ذخائر عظیم از این مواد، معدنکاری در ایران همواره زیر سایه صنعت نفت و گاز آن قرار گرفته است. تشکیلاتی که برای اکتشاف، استخراج و فروش نفت در ایران از حدود 100 سال پیش تا به امروز شکل گرفته بسیار منسجمتر و قویتر از تشکیلات معدنی آن است و همین هم باعث شده تا آنطور که باید از ظرفیتهای معدنی کشورمان نتوانستهایم بهرهمند شویم. این امر اهمیت بیشتری پیدا میکند وقتی تحلیلها از بازارکاوی فلزات با رشد چشمگیر شاخصهای قیمتی آنها در آیندهای نزدیک و در سال پیشرو خبر میدهند. فلزاتی که حالا نقش اساسی را در تولید انرژیهای جدید و تجدیدپذیر ایفا میکنند. ایران به جز دارا بودن ظرفیت غنی از معادن مس، سنگآهن، سرب و روی، طلا، فیروزه و تراورتن، جزء معدود کشورهایی است که به مقادیر مناسبی از عناصر نادر خاکی و فلزات باارزش دسترسی دارد. یکی از عناصر و فلزات که پیشبینی میشود تقاضا برای آنها با رشد چشمگیری مواجه شده و ایران پتانسیل خوبی برای تامین آن دارد ، فلز لیتیوم است که موتور محرک نسل جدید خودروهای الکتریکی است. به گفتهی بلومبرگ، نیاز استفاده از لیتیوم در خودروهای الکترونیکی تا سال 2025 به میزان 8 برابر افزایش پیدا خواهد کرد. این خودروها و به طور کلی صنعت باتریسازی برای ذخیره کردن انرژی تجدیدپذیر کاملا به فلز لیتیوم وابسته هستند. در حال حاضر چالشی که در مقابل انرژیهای تجدیدپذیر وجود دارد و باعث میشود همچنان در زمرهی انرژیهای گران و اولویتهای چندم کشورها به عنوان منبع اصلی انرژی قرار داشته باشد، قیمت زیاد ذخیرهسازی آن است. انجمن جهانی اقتصاد در گزارشی اخیرا به دستاوردهای چشمگیر و تکنولوژیهای برتر در سال 2019 پرداخت که یکی از آنها باتریهای لیتیومی پیشرفتهتر برای ذخیرهی انرژیهای تجدیدپذیر و کاهش هزینههای مرتبط با آن است . نسل جدید باتریهای لیتیومی-یونی این امکان را میدهند که بیش از 8 ساعت انرژی تجدیدپذیر در آنها ذخیره بماند تا تقاضا در بازههای زمانی پرمصرف پاسخ داده شود. ایران جز کشورهایی است که مقادیر مناسبی از این فلز کمیاب را در اختیار دارد. پاییز سال گذشته، علی اصغر زاده مدیر اکتشافات سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) رسما کشف اولین ذخایر لیتیوم در تاریخ معدن ایران را نوید داد و این اکتشافات را با ارزش توصیف کرد و گفت: مناطق امیدبخشی برای آهن و فلز ارزشمندی مانند لیتیوم شناسایی شده است که باید گفت کشف لیتیوم برای اولین بار در تاریخ معدن ایران صورت میگیرد و اکتشاف و استخراج نیاز به فن آوری های بالایی دارد و با توجه به اینکه امروز دنیا به سمت اتومبیلهای الکترونیکی پیش می رود که باتری آنها نیز از لیتیوم ساخته می شود از این فلز با ارزش به عنوان یکی از نیازهای تکنولوژی روز یاد می شود. فلز باارزش دیگر کبالت است که آن طور که فوربز گزارش میدهد، در 10 سال آینده تقاضا برای آن با نرخ مرکب سالانه 11.6٪ افزایش پیدا میکند. دلیل افزایش تقاضا برای این فلز نیز همانند لیتیوم، کاربرد آن در باتریهای الکتریکی است. نکتهی دیگری که در رابطه با این فلز وجود دارد این است که دو سوم کبالت مورد نیاز جهان در کنگو تولید میشود که ثبات آن بسیار متزلزل است. بنابراین تامین کبالت مورد نیاز صنایع توسط تولیدکنندهای باثباتتر بیش از پیش حائز اهمیت خواهد شد. جالب است بدانیم که ایران در این زمینه نیز میتواند حرفی برای گفتن داشته باشد. در حال حاضر کبالت و نیکل موجود در معادن سرب و روی در کارخانه فرآوری همراه با باطلههای بلااستفاده به محل جمعآوری باطلهها منتقل میشوند و بلااستفاده هستند. لزوم اجرای طرحی برای استفاده از این مواد میتواند ایران را به یکی از تولیدکنندههای باثبات این فلزات تبدیل کند. نیکل نیز از جمله فلزاتی است که تقاضا برای آن به دلیل استفاده در باتری ماشینهای الکتریکی در حال افزایش است. یو بی اس در تحلیلی مینویسد: در صورتی که تمام ماشینهایی که امروز خریداری میشوند از نوع برقی باشند، تقاضا برای نیکل 10/5 درصد افزایش خواهد یافت. این به جز نقش حیاتی نیکل در تولید استیل به عنوان یکی از پرمصرفترین آلیاژهای صنعتی است. پیشتر محمد حسین بصیری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در این خصوص گفته بود: اگر این موضوع جدی گرفته شود و تدبیری برای جداسازی کبالت و نیکل موجود در باطلهها اندیشیده شود، میتوان از این حجم بالای باطلههای سرب و روی میزان قابل قبولی از این دو ماده را بدست آورد. فلز نقره، فلز دیگری از این دسته است که علاوه بر مصارف تزئینی یکی از فلزات به کار گرفته شده در سلولهای خورشیدی فوتولاتیک هستند. استفاده از این نوع سلولهای خورشیدی که طبق گزارش موسسهی سیلور با افزایش 19 درصدی در سال 2018 نسبت به 2017 مواجه بود و طبق پیشبینی آی ای ای این افزایش در سال 2019 نیز با مقدار 17 درصدی همراه خواهد بود. این اعداد و ارقام، اهمیت این فلز و چشمانداز رشد تقاضا برای آن را نشان میدهند. در معادن ایران در کنار سرب، طلا و مس، نقره نیز یافت میشود که با سرمایهگذاری بیشتر در واحدهای جداسازی و فرآوری میتوان نقرهی قابل توجهی را استحصال کرد. یکی دیگر از فلزهایی که ایران دارای ذخایر غنیای از آن است فلز اورانیوم است. انرژی هستهای به عنوان یکی از اساسیترین گزینهها برای برخورداری از انرژی سبز است و گفته میشود امنترین منبع انرژی در جهان به شمار میرود. علاوه بر مزایای ذکر شده، 1 تن اورانیوم مقدار انرژیای برابر با 130 هزار تن زغالسنگ تولید میکند. در نتیجه مشاهده میکنیم که هرروز دنیا به سمت استفاده بیشتر از این فلز گرانبها میرود و یکی دیگر از چالشهای تکنولوژی در سال 2019 تکامل رآکتورها و تبدیل آنها به رآکتورهای ایمنتر است. تمام این موارد نقش حیاتی این فلز را در آیندهی بشر نشان میدهد. نقش الکتریسیته در زندگی بشر اگر در حال حاضر بیشتر از نقش سوختهای فسیلی نباشد کمتر نیست و الکتریسیته برای انتقال به مس نیاز دارد. ایران با دارا بودن معادن بزرگی چون مس سرچشمه و سونگون، یکی از تولیدکنندگان بزرگ مس در جهان به شمار میرود. مراد علیزاده مدیرعامل شرکت ملی صنایع مس ایران در خصوص صادرات محصولات این شرکت به بازارهای خارجی نیز عقیده دارد : در سال گذشته شرکت مس حدود 150 هزار تن کنسانتره به کشور چین، 42 هزار تن مس کاتد به کشور ترکیه و حدود 8 هزار تن کاتد به کشور امارات متحده عربی صادرات داشته است. و در همین سال کشور ما در خصوص تولیدات حاصل از فرایند ذوب مس با تولید 233 هزار تن رتبه نوزدهم دنیا و هفتم آسیا را به دست آورد. زیباترین فلز یعنی طلا نیز در کنار مصارف سنتی به عنوان عنصری حیاتی در اتصالات الکترونیکی خاص و مصارف تکنولوژیک دیگر مورد استفاده قرار میگیرد. این فلز از دیرباز در ایران به همراه مس استخراج شده است. علاوه بر آن معدن طلای زرشوران با دارا بودن ذخیره قطعی چهار میلیون تن و ذخیره احتمالی 30 میلیون تن کانسنگ طلا کار خود را به طور رسمی از سال 1393 آغاز کرده است. اهمیت این معدن بر کسی پوشیده نیست مخصوصا وقتی به صحبتهای راندال اولیفانت، رئیس انجمن جهانی طلا، دقت می کنیم که گفته است ذخایر طلا در حال اتمام هستند. ذخایر سرب و روی نیز یکی دیگر از نقاط قوت ذخایر معدنی ایران است. روی یکی از 4 فلز پرمصرف جهان به شمار میرود و نقش مهمی در حفاظت قطعات صنعتی و الکترونیک در مقابل خوردگی دارد. همچنین به دلیل آنکه قیمت سهام مرتبط با روی نیز در بازار جهانی از سال 2008 تاکنون در پایینترین مقدار خود باقیمانده احتمال رشدی چشمگیر در قیمت سهام آن دیده میشود. معدن سرب و روی مهدیآباد که در سال 96 وارد فاز اجرایی شد با دارا بود ذخیرهی قطعی 154 میلیون تن به عنوان بزرگترین معدن سرب و روی ایران و یکی از بزرگترین معادن سرب و روی جهان، باعث اهمیت بیشتر ایران به عنوان تولیدکنندهی این دو فلز شده است. علاوه بر تمام پتانسیلهای ذکر شده، ایران در زمینه سنگهای ساختمانی و تزئینی نیز تولیدکننده و صادرکنندهای مهم به شمار میرود. نوع مرغوب سنگهایی مانند تراورتن، گرانیت و مرمر که در نماهای ساختمانی به کار میروند در ایران به وفور یافت میشوند. لازم به توضیح نیست که فیروزه نیشابور نیز مرغوبترین فیروزه در جهان به شمار میرود و سنگهای فیروزهی دیگر در جهان را با آن مقایسه میکنند. با توجه به مواردی که گفته شد و سیاستهای جنگطلبانهی ترامپ و متحدانش، لزوم توجه به معدن و صنایع معدنی در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری احساس میشود. رونق گرفتن این حوزه باعث میشود ایران به عنوان کشوری قدرتمندتر و تاثیرگذارتر در جهان شناخته شود و مقابلهی اقتصادی با آن سختتر از قبل باشد. همچنین رونق تولید در بخش معدن به دلیل آنکه معادن ایران بر خلاف ذخائر نفتی که عمدتا در جنوب ایران متمرکز هستند در نواحی مختلف کمربندهای کوهزایی مشاهده میشوند، میتوانند باعث اشتغالزایی افراد بومی و کم کردن نرخ مهاجرت به شهرها شوند. سخن پایانی این که به نظر میرسد حاکمیت و دولتها نیز به مقوله معدن توجه ویژه نشان داده و ضمن ایجاد شناسنامه برای کلیه واحدهای معدنی و دعوت از دانشجویان نخبه این صنعت به سمت فراهم آوردن زمینه های تکنولوژی و بازاریابی و بازارسازی محصولات معدنی بروند .
۲۴ شهریور ۱۳۹۸ ۱۴:۵۵
تعداد بازدید : ۹۲۴