حلقه مفقوده کیفیت بنزین

با ورود به نیمه دوم سال بحثها پیرامون کیفیت سوخت به ویژه در کلانشهرها، میان سازمانهای ناظر و شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی بالا گرفته است. ماجرا از انتشار یک خبر از سوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران آغاز شد. اواخر شهریور بود که شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرد «نتایج آنالیز محتوای گوگرد موجود در نمونه برداری های صورت گرفته از سوخت بنزین در تهران نشان میدهد که غلظت گوگرد در کلیه نمونهها - شامل بنزین معمولی و سوپر - فراتر از حد مجاز قرار دارد و میانگین آن در سوخت بنزین طی بهار و تابستان به ترتیب 190 و 166 بخش بر میلیون بوده که از حد مجاز یورو 4 فراتر بوده؛ البته در فصل تابستان اندکی کاهش در نتایج مشاهده میشود.» اعلام این خبر کافی بود تا بحثهایی دنباله دار میان شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، سازمان ملی استاندارد ایران و شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی آغاز شود و طی آن یک طرف ماجرا بر صحت نتایج آزمایشهاي خود تاکید کند و طرف دیگر با رد این نتایج آنها را شایعه بخواند. در میان کشمکش هایی که میان سازمانهای ناظر و سازمان مسئول توزیع سوخت در کشور بر سر غلظت گوگرد سوخت یورو4 وجود دارد؛ برخی کارشناسان عقیده دارند بنزینهای یورو4 توزیعی در کلانشهرها به لحاظ غلظت گوگرد مشکلی ندارند اما به علت وجود مادهای دیگر در ترکیبات این نوع بنزین خالی از مشکل نیز نیستند. به واسطه این اظهار نظر، بعد تازهای از یک ماده اثرگذار بر کیفیت سوخت در کشور توجه قرار میگیرد که نام آن MTBE (متیل ترشیو بوتیل اتر) است و مصرف آن از حدود بیست سال قبل در اروپا ممنوع شده است.
• شروع یک مناقشه
با انتشار خبر بالا بودن گوگرد در سوخت توزیعی در کلانشهرها از سوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران؛ سازمان ملی استاندارد و شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی این ادعا را رد کرده و آن را شایعه دانستند. در این بحث حتی پای وزیر نفت نیز باز شد تا بیژن زنگنه طی هفته های گذشته اخبار مربوط به کاهش کیفیت سوخت کلانشهرها را شایعاتی در جهت تخریب عملکرد وزارت نفت و زیرمجموعه هایش بداند. شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران با ارایه توضیحاتی اعلام کرد «شاخص گوگرد بنزین یورو 4 توزیعی در کلانشهر تهران درمحدوده مجاز و کمتر از ppm۵۰ بوده و بنزین تهران آلوده نیست.» همچنین موسسه ملی استاندارد با برگزاری یک نشست خبری، بررسی کیفیت سوخت توزیعی در کلانشهرها را وظیفه این سازمان دانست و یافته های دیگر سازمانها را رد کرد. به علت کافی نبودن تولید بنزین یورو4 در کشور، تنها شهرهایی که تراکم زیاد و مصرف بالا دارند در اولویت دریافت سوخت یورو قرار دارند زیرا طبق گفته وزیر نفت «بنزین در شهرهای کوچک اثری بر آلودگی هوا ندارد.» مطابق اعلام زنگنه، در حل حاضر9 شهر بزرگ کشور از بنزین یورو 4 استفاده میکنند. اما شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با تاکید بر اینکه نتایج آزمایشهای آنان در آزمایشگاه تحت نظارت موسسه ملی استاندارد به دست آمده، تاکید داشت که «بر اساس نمونه برداری های انجام شده از سوخت بنزین پنج پمپ بنزین در تهران، غلظت گوگرد در کلیه نمونه ها فراتر از حد مجاز و میانگین آن طی بهار و تابستان بهترتیب 190 و 166 ppm بود. این در حالی است که غلظت استاندارد گوگرد بنزین در سوخت یورو4 باید 50 ppm باشد. در این مسیر دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان سازمانی که بر اساس قوانین بالادستی وظیفه رصد کیفیت سوخت توزیعی را بر عهده دارد؛ با شرکت کنترل کیفیت هوای تهران همصدا شد و یکی از مشکلات سوخت توزیعی در تهران و سایر کلانشهرهای کشور را غلظت بالای گوگرد عنوان کرد. طبق اعلام سرپرست دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیطزیست، در بسیاری از نمونههای که در سال جاری از سوختهای توزیعی در کلانشهرها گرفته شده؛ گوگرد فراتر از حد مجاز 50PPM بوده است زیرا نمونهبرداریهای بنزین در کشور نشان میدهد که در شهریور گوگرد 85 درصد نمونهها بین 50 تا 250 PPM بوده و 15 درصد نمونهها نیز گوگردی فراتر از ۲۵۰PPM داشتهاند. اما در شرایطی که هنوز مجادلات طرفهای درگیر در بحث غلظت گوگرد سوخت یورو پایان نیافته؛ وجود یک عنصر دیگر در ترکیب بنزین کشور مورد تاکید قرار میگیرد که به لحاظ اثرات مخرب بر محیط زندگی و سلامت انسان دستکمی از گوگرد ندارد اما بحث بر سر آن به میزان گوگرد پررنگ نشده است.
• نبود اتانول؛ مشکل اصلی سوخت
با وجود تاکیداتی که در مناقشات اخیر بر سر غلظت گوگرد وجود داشت، مرتضی شهریاری، کارشناس حوزه بنزین و پالایشگاه عقیده دارد در حال حاضر بنزین یورو4 تولیدی در کشور به لحاظ غلظت گوگرد مشکلی ندارد و حتی اگر سطح آن بیش از 50PPM نیز باشد؛ همچنان در سطح خیلی خوب است. به عقیده شهریاری که در کمیسیون شیمیایی و گاز اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی به عنوان نائب رئیس عضویت دارد؛ بنزین یورو4 تولید شده در دو پالایشگاه ستاره خلیج فارس و شازند اراک، به لحاظ کاهش گوگرد در سوخت تولیدی خود عملکرد خوبی دارند. با این حال این کارشناس به بعد دیگری از ماجرا اشاره میکند. به گفته شهریاری بنزینهای یوروی تولیدی در کشور فاقد اتانول با خلوص 99 درصد است و به علت پایین بودن اکسیژن بنزین؛ شاهد سوخت شدن بهینه آن نیستیم. برای مثال در بنزین یورو5 وجود 10 درصد اتانول در حالی اجباری است که این اتفاق در کشور رخ نداده و تبدیل به مشکل اصلی کیفیت سوخت شده است. این کارشناس در توضیح بیشتر با تاکید بر اینکه در حال حاضر معضل آلودگی سوخت به گوگرد مربوط نمیشود، گفت: در کشور ما بر خلاف دیگر کشورهای دنیا به جای افزودن اتانول 99 درصد به بنزین، ماده MTBE به ترکیبات اضافه میشود. این ماده اگرچه میتواند اکسیژن را در سوخت تنظیم کند اما به علت مشکلات زیست محیطی از 20 سال قبل مصرف آن در اروپا یا کشوری نظیر برزیل متوقف شده و اتانول 99 درصد جایگزین آن شده است. طبق توضیحات شهریاری اگرچه MTBE اکسیژن سوخت را تنظیم میکند اما پس از خروج از اگزوز خودرو به جای حرکت به سمت هوا به روی زمین مینشیند و به این علت که با نسبت بالا در آب حل میشود، قابلیت نفوذ به خاک و آبهای زیرزمینی و همچنین نشست بر روی پوست انسان را دارد. به این ترتیب در شرایطی که اثرات سو این ماده بر محیط زیست و سلامت انسان مشخص شده میزان زیادی از آن در بنزین های مصرفی در کشور وجود دارد. در حال حاضر تنها دو پالایشگاه ستاره خلیج فارس و شازند اراک مسولیت تولید بنزین یورو4 و یورو5 را بر عهده دارند و پالایشگاههای اصفهان و تبریز نیز در حال تلاش برای پیوستن به این دو پالایشگاه هستند. بنزین تولیدی در این پالایشگاهها در حالی به لحاظ غلظت گوگرد در شرایط خوبی قرار دارند که کارشناسانی همچون شهریاری عقیده دارند تا زمانی که اتانول با درجه خلوص 99 به بنزین یوروی تولیدی اضافه نشود بحث کیفیت آن نیز تکمیل نمیشود. به گفته این کارشناس اتانول تولیدی در کشور تخمیری است و از سوی دیگر حجم تولید آن نیز پاسخگوی کل تولید بنزین داخلی نیست. با توجه به میزان مصرف فعلی بنزین در کشور ماهانه حدود 4 هزار تن اتانول خلوص 99 درصد مورد نیاز است که طبق گفته شهریاری توان تامین آن در کشور وجود ندارد. به این ترتیب در حالی این روزها کیفیت بنزین مصرفی در کلانشهرها و میزان غلظت گوگرد آنها مورد بحث و مناقشه قرار دارد که به نظر میرسد بخش مهمتری از کیفیت بنزین که سراسر کشور را تحت تاثیر قرار میدهد؛ مغفول مانده است.