جواد اوجی که توانست چهارشنبه با کسب ۱۹۸ رای موافق از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به‌عنوان وزیر جدید نفت در دولت رئیسی انتخاب شود، پنج‌شنبه در اولین روز کاری خود به‌تشریح اولویت‌های این وزارتخانه تحت‌هدایت خود پرداخت که در برنامه منتشر‌شده او هم دیده می‌شود. به‌گفته وزیر نفت، رفع چالش ناترازی گاز و سوخت زمستانی، ساماندهی سرمایه انسانی و ارکان ثالث، حفظ و نگهداشت تولید، تعیین تکلیف میدان‌های مشترک نفت و گاز، حمایت از ساخت داخل، دیپلماسی قوی انرژی و همکاری همه‌جانبه با کشورهای همسایه در حوزه نفت و گاز مهم‌ترین ضرورت‌های این صنعت هستند. اوجی معتقد است که برای افزایش صادرات نفت و گاز راهکارهای زیادی وجود دارد که نیازمند اصلاح قانون است.
به‌نظر می‌رسد از راهکارهای او، یافتن مشتریان جدید علاوه بر مشتریان سنتی و همینطور تقویت دیپلماسی انرژی باشد. او همچنین قصد دارد با مطرح‌کردن تهاتر نفت با کالا و انتخاب مشتریان راهبردی در آسیا از جمله هند و چین دست به‌فروش بیشتر حتی با وجود تحریم بزند. اوجی همینطور در گفت‌وگو با رسانه‌ها در روز پنج‌شنبه اظهار کرد که بعضی از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی مترصد این هستند که در پروژه‌های کشور نه فقط صنعت نفت، بلکه در حوزه راه و شهرسازی، نیروگاهی و صنایع و معادن مشارکت و در قبال آن نفت‌خام و میعانات دریافت کنند. نقطه قوت برنامه وزیر نفت که البته به‌صورت مقدماتی بوده و با ورود او به‌وزارتخانه چارچوب عملیاتی بیشتری به‌خود خواهد گرفت، طرح‌های توسعه‌ای با لحاظ کردن شرایط تحریمی است. با این حال، در این برنامه عدد و رقمی دیده نمی‌شود که متخصصان بتوانند در آینده با استناد به‌آنها قضاوت کمی در مورد عملکرد او داشته باشند. در ادامه به‌چالش‌های مطرح شده در برنامه او به‌همراه راهکارها و همینطور برخی توضیحاتی که خود او در مصاحبه با رسانه‌ها ارائه داده، پرداخته می‌شود.
تکیه بر ۸ میدان اصلی نفت
در بخش چالش‌های برنامه وزیر نفت، سرفصل‌ها و ذیل‌شان انتقاداتی از عملکرد پیشینیان مطرح شده است. بر این اساس گفته شده که طی دو دهه اخیر در پهنه ســرزمین کشــور، عمده مخازن کشف شده، مخازن کوچک با ذخیره کم و عمدتا ضریب بازیافت پایین بوده‌اند و احتمال کشف ذخایر عظیم بسیار کم است. علاوه بر این، تولید نفت‌خام کشور بیشتر مبتنی بر تولید از ۸ میدان بزرگ بوده که همگی آنها در نیمه دوم عمر خود هستند و سالانه افت تولید بالایی خواهند داشت. در صورت عدم‌اقدام موثر برای ازدیاد برداشت در این میادین، سطح تولید آنها در ۱۰ سال آینده به‌شدت کاهش خواهد یافت.
در این سند همچنین در مورد توجه به‌ظرفیت‌سازی و حفظ و نگهداشت توان تولید آمده است: «متاسفانه در چند سال گذشته نه‌تنها به‌ظرفیت تولید نفت کشور افزوده نشده است، بلکه عملا ظرفیت به‌نحو قابل‌‌ملاحظه‌ای کاهش یافته و پروژه‌های حفظ و نگهداشت توان تولید میادین نفت و گاز و نیز اجرای برنامه‌های تعمیرات اساسی ماشین‌های دوار با رکود جدی مواجه و یا به‌کلی متوقف شده است. این نقیصه در میادین مشترک نفتی و گازی بسیار به‌چشم می‌خورد.» در بندی دیگر از چالش‌ها نیز ادعا شده به‌دلیل عدم‌اجرای به‌موقع پروژه‌های ازدیاد برداشت (تزریق آب و گاز)، صدمات غیرقابل جبرانی به‌میادین نفتی کشور وارد شده که در برخی موارد، امکان احیای مجدد این ذخایر وجود ندارد و باید چند‌برابر هزینه شود.
بر اساس این برنامه که همزمان با معرفی وزرای پیشنهادی به‌مجلس منتشر شد، عدم تعیین‌تکلیف توسعه و تولید میادین مشترک نفت و گاز از دیگر چالش‌های پیش‌روی این صنعت آورده شده؛ امری که وزیر سابق نفت، بیژن زنگنه تاکید می‌کرد در دوره او به‌انجام رسیده است. در برنامه جواد اوجی آمده که اقدام موثری در این مورد در نواحی خشکی و دریا صورت نگرفته و در سال ۱۳۹۲ نسبت به‌فسخ و کان‌لم‌یکن کردن برخی از قراردادهای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی اقدام شده است که به‌عنوان مثال به‌فسخ قرارداد خارجی توسعه میدان مشترک آزادگان‌جنوبی و کان‌لم‌یکن کردن قرارداهای داخلی توسعه فاز ۱۱ میدان مشترک پارس جنوبی و فرزاد A اشاره شده است.
یکی دیگر از چالش‌های مرتبط «مستهلک‌شدن زیرساخت‌ها و تجهیزات در حوزه‌های تولید، انتقال و توزیع نفت و گاز» است که ذیل آن گفته شده که خطوط لوله، واحدهای بهره‌برداری، تلمبه‌خانه‌ها و تاسیسات تزریق در میدان‌های نفت و گاز کشور در خشکی و دریا پس از چندین دهه تولید بی‌وقفه چالشی بزرگ پیش‌روی صنعت نفت بوده که اداره این صنعت را پرمخاطره می‌کند.
در بخش اولویت‌های راهبردی وزارت نفت اوجی به‌راهکارهایی برای چالش‌های مذکور اشاره شده که برخی از آنها «تعیین تکلیف اکتشاف، توسعه، تولید و نگهداشت توان تولید از میادین مشترک نفتی و گازی اعم از توسعه‌نیافته و قدیمی در نواحی خشکی و دریا»، «تکمیل توسعه میدان پارس‌جنوبی، اجرای برنامه گسترده نگهداشت توان تولید این میدان و تعیین‌تکلیف فشارافزایی آن»، «تهیه طرح جامع به‌همراه پیش‌بینی منابع مالی موردنیاز به‌منظور بازسازی و نوسازی تاسیسات تولید نفت و گاز»، تلاش برای صیانت و ارتقای بازیافت میادین نفتی کشور و همینطور «تعیین‌تکلیف گازهای مشعل و کاهش و حذف گازسوزی با به‌کارگیری روش‌های جدید فنی، مالی و قراردادی» هستند.
مانع تحریم در برابر فروش نفت و گاز
یکی دیگر از چالش‌های وزارت نفت فروش نفت‌خام و میعانات گازی و محدودیت‌های حاصل از تحریم است که در چند سال گذشته از طریق کاهش صادرات توانسته میلیاردها دلار از درآمد کشور بکاهد. بر اساس برنامه وزیر جدید نفت، «فرصت‌سوزی‌ها و عدم‌صیانت از بازارهای صادراتی نفت کشور منجر به‌تضعیف امنیت بخش تقاضا شده است.» در این بین، از نظر تیم جدید مدیریتی صنعت نفت، مدل‌های قراردادی موجود برای جلب‌نظر سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی جذابیت کافی را ندارد که باید نسبت به‌این موضوع اقدام کرد. بر این اساس، «جلب و جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی، راه‌حل کلیدی افزایش ظرفیت تولید است.» از دیگر موانع در راه فروش نفت و گاز، «ضعف شدید در دیپلماسی انرژی با محوریت نفت و گاز» و «صادرات‌محور نبودن ماموریت شرکت‌های تابعه وزارت نفت» عنوان شده است.
برای برون‌رفت از چنین چالش‌هایی، راهکارهایی مانند «ایجاد تنوع در روش‌های فروش نفت و فرآورده‌های نفت و گاز»، «استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی داخلی و سایر دستگاه‌های اجرایی در فروش نفت‌خام»، «به‌کارگیری روش تهاتر نفت با کالا و انتخاب مشتریان راهبردی در آسیا از جمله هند و چین»، «سیاست‌گذاری یکپارچه فروش نفت‌خام و فرآورده در شرکت‌های تابعه وزارت نفت»، «اخــذ مجوزهــای لازم و اختیــارات کافــی از ســایر ارکان نظــام به‌وزارت نفــت جهت فــروش نفت با رعایت صرفه و مصالح کشور»، «ظرفیت‌ســازی و مدیریــت مصــرف جهــت افزایش صادرات گاز و توجه ویژه به‌تجارت گاز بالاخص سوآپ و واردات» و «افزایش صادرات محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی و شناسایی بازارهای جدید» ذکر شده است.
وزیر نفت پنج‌شنبه هم به‌موضوع فروش نفت‌خام و میعانات گازی اشاره کرد و گفت: «خوشبختانه راهکارهای خوبی اندیشیده شده که با بهره‌مندی از همه ظرفیت‌های موجود در وزارت نفت و دیگر دستگاه‌ها ارقام خوبی در بخش فروش نفت‌خام و میعانات گازی رقم خواهد خورد.»
اوجی ادامه داد: «اولویت ما بازگشت به‌سهمیه ایران در اوپک خواهد بود و به‌دنبال احیای سهم‌مان در بازارهای جهانی نفت‌خام هستیم. با تدوین راهکارهای مناسب و هوشمندانه برای فروش نفت و بهره‌مندی از ظرفیت‌های وزارتخانه، بخش خصوصی و دستگاه‌های دیپلماسی، بی‌شک بازارهای جدید را شناسایی می‌کنیم و فروش نفت را به‌مقدار قابل‌توجهی افزایش می‌دهیم.»
وی بیان کرد: «در بحث فروش نفت راهکارهای پرشماری مطرح است که باید اصلاحات قانونی آن را حل‌وفصل کرد. با فروش نفت می‌توان بخشی از درآمد حاصله را به‌صورت ارز و بخشی دیگر را با تهاتر و واردات کالاهای اساسی و تجهیزات موردنیاز صنعت تامین کرد.»
به‌گفته وزیر نفت، بعضی از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی مترصد این مقوله هستند که در پروژه‌های کشور نه فقط صنعت نفت، بلکه در حوزه راه و شهرسازی، نیروگاهی و صنایع و معادن مشارکت و در قبال آن نفت‌خام و میعانات دریافت کنند.
کاهش خام‌فروشی
از دیدگاه وزیر نفت جدید، در عین اینکه باید برای افزایش صادرات نفت و گاز تلاش کرد، توسعه بخش پایین‌دستی پتروشیمی و سرمایه‌گذاری روی پتروپالایشگاه‌ها در کنار بازاریابی فرآورده‌ها برای دوری از خام‌فروشی و همینطور دور‌زدن تحریم‌ها به‌جهت دشواری ردیابی این محصولات الزامی است. در برنامه اوجی اقداماتی مانند «تدویــن و پیاده‌ســازی طــرح جامــع ارتقای کمی و کیفی پالایشــگاه‌های موجود کشــور با هدف کاهش میزان تولید نفت‌کوره و افزایش تولید محصولات با ارزش بالاتر»، «توسعه ظرفیت پالایشی کشور جهت تامین نیاز داخل و صادرات فرآورده با اولویت افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های موجود»، «ضرورت توجه به‌توسعه پتروپالایشگاه‌ها با هدف تامین پایدار خوراک صنایع پتروشیمی و صادرات فرآورده»، «کمک و حمایت هدفمند در راستای تولید محصولات راهبردی پتروشیمی با هدف تامین پایدار مواد اولیه صنایع داخلی»، «حمایت از توسعه زنجیره ارزش و صنایع تکمیلی و پیگیری جهت احداث پارک‌های صنایع پایین‌دستی پتروشیمی»، «تامیــن پایــدار خــوراک واحدهــای بالادســتی و نیز مدیریــت تامین خوراک بیــن‌مجتمعی در صنایع پتروشیمی»، «اتخاذ تدابیر لازم جهت پیشگیری از قاچاق فرآورده‌های نفتی با توسعه سامانه‌های مدیریت مصرف» و همینطور «به‌روز‌آوری سامانه هوشمند کارت سوخت» برای توسعه متوازن و پایدار زنجیره ارزش نفت و گاز در جهت جلوگیری از خام‌فروشی آمده است. اوجی در این‌باره گفته است: «نباید از این نکته غافل ماند که تنها راه پیشرفت اقتصاد کشور جلوگیری از خام‌فروشی و میعانات گازی است که با جذب سرمایه و ایجاد ارزش‌افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش به‌ویژه در بخش پتروشیمی می‌توان شاهد تحولاتی خیره‌کننده بود.»
مصرف افسارگسیخته گاز طبیعی
آنچه واضح است اینکه اوجی به‌شدت نگران شدت بالای انرژی در کشور در همه بخش‌های مصرف‌کننده و بحران کمبود گاز و مصرف «مسرفانه» و «بی‌رویه» است چراکه او این موضوع را از چالش‌های وزارتخانه متبوعش دانسته و همچنین یارانه پنهان انرژی را هم از موضوعات چالش‌برانگیز برشمرده است. بر این اساس، در متن برنامه اوجی آمده است: «نحوه قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی و نامتوازن بودن قیمت‌های عرضه حامل‌های انرژی در داخل در کنار یارانه‌ها که بخش مهمی از نفت و گاز را درگیر خود کرده، از مهم‌ترین مسائلی است که باید با عزم ملی به‌حل آنها پرداخت.»
وزیر نفت برای حل این مشکل معتقد است باید ظرفیت ذخیره‌سازی نفت و میعانات گازی به‌همراه گاز طبیعی به‌خصوص در نقاط استراتژیک کشور افزایش یابد و از بخش خصوصی توانمند هم برای انجام سوآپ گاز از جمله با ترکمنستان بهره برد. علاوه بر این، «تکمیــل طرح‌هــای پالایشــگاهی گاز و احــداث خطــوط انتقــال جدیــد، ایســتگاه‌های تقویت فشــار و گازرسانی» نیز می‌تواند امنیت انرژی کشور را ارتقا دهد. همچنین ارتقای بهره‌وری و بهینه‌سازی زنجیره تولید تا مصرف انرژی هم در دستورکار وزیر نفت قرار دارد.
اهمیت این موضوع به‌حدی بود که وزیر نفت در اولین روز کاری خود تامین سوخت زمستانی را به‌عنوان نخستین برنامه خود مطرح کرد و گفت: «تشکیل نشست‌های تامین سوخت زمستانی از روز شنبه (ششم شهریورماه) آغاز و مشکلات و چالش‌های پیرامون آن پیگیری می‌شود.»
وی ادامه داد: «قرار است در آینده نشست‌هایی نیز با حضور علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو برگزار و مساله تامین سوخت نیروگاه‌ها به‌صورت منظم و حساب شده حل و فصل شود.» وزیر نفت همچنین دیروز (جمعه) با بیژن زنگنه، وزیر پیشین نفت دیدار کرد. اوجی روند نشست دیروز را مثبت و تاثیرگذار ارزیابی کرد و گفت: «مهندس زنگنه به‌نکات مهمی اشاره کرد و دغدغه‌های امروز صنعت نفت نیازمند راهکارها و راهبردهای اصولی است که ایشان به‌درستی به‌آن راهکارها اشاره کردند و ما هم بی‌شک بهره خواهیم برد و امیدوارم این نشست‌ها مستمر باشد و بنده نیز از ایشان درخواست دارم که بازهم از تجربه‌هایش به‌عنوان پیشکسوت صنعت نفت بتوانیم بهره‌مند شویم.»
در همین حال، زنگنه نیز ضمن اعلام هرگونه آمادگی برای توسعه صنعت نفت کشور، درباره روند نشست دیروز و بررسی مسائل پیرامون آن گفت: «نشست دوستانه و صمیمانه‌ای در شاخه‌های مختلف داشتیم، نکاتی‌که در ذهنم بود را به‌مهندس اوجی انتقال دادم و ایشان هم پرسش‌هایی را مطرح کرد و قرار شد این نشست‌ها و دیدارها ادامه داشته باشد و کارها را با همدیگر پیش ببریم.»