بورس نفت یا سلف فروشی نفت

در دولت های قبل از دولت نهم برنامه حذف یارانه های سوخت بصورت علمی مطالعه و آماده برای اجرا بود. یکی از مشکلات عمده که شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران با آن روبرو بود صادرات فرآورده های نفتی نظیرقیری بود که خریداران از شرکت نفت با قیمت بسیار ارزان مثلا" تنی ده دلار می خریدند و تنی ۱۸۰ دلار به خارج صادر می کردند.
مهندس زنگنه وزیر وقت نفت دستور داد که با تعریف و مطالعه بازار بورس بین المللی نفت ایران بمنظور ثبت و رد یابی تجارت فرآورده های نفتی برای آماده سازی واگذاری سهام پالایشگاه ها به مردم اقدام شود تا از رانت خواری عده ای معدود جلوگیری بعمل آید. اقدامات مورد نظر مطالعه و شروع به اجرا شدند و بورس بین المللی نفت ایران در تاریخ ۲۶ اسفندماه ۱۳۸۳ در جزیره کیش به ثبت رسید.
هدف در آنزمان رهائی سازی اقتصاد نظام جمهوری اسلامی ایران از وابستگی به "اقتصاد دلاری" یعنی درآمد های نفتی بود.
اما،رانت خواران از پرداخت یارانه سوخت با تلاش زیادی که بعمل آوردند موفق شدند که مجلس هفتم را متقاعد کنند و با تثبیت قیمت بنزین در بودجه قبل از پایان کار دولت هشتم (لیتری۸۰تومان) به بهانه جلوگیری از افزایش تورم ومتعاقبا" با تصویب اولین بودجه دولت نهم که کاملا" به درآمد های نفتی (اقتصاد دلاری ) وابسته بود ، اجرای برنامه های علمی ومنطقی حذف یارانه های سوخت را متوقف کنند. در نتیجه موضوع بورس بین المللی نفت ایران (جزیره کیش) به تدریج به فراموشی سپرده شد و حق الزحمه کنسرسیومی متشکل از سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادارتهران
(نام جدید آن "سازمان بورس و اوراق بهادار" ) و شرکت بین المللی ویمپل(http://www.wimpole-international.com/) نیز توسط کارفرما (وزارت نفت) پرداخت نشد.
حذف ناموفق یارانه های سوخت واقعیتی تلخ؟
یکی از واقعیت های تلخ و انکارناپذیر در زندگی ما این است که هرآنچه ارزان باشد در مصرف آن اسراف می کنیم. ایران نیز به بعنوان یک تولید کننده ی عمده نفت وگاز بااین مشکل روبرو بود و می باشد . زیرا، با عرضه انرژی ارزان به مصرف کننده در وضعیتی قرار داشتیم و هنوز هم داریم که علی رغم تعالیم اسلامی در مصرف انرژی اسراف می کنیم. شاید به همین دلیل است که علی رغم افزایش قیمت انرژی دردولت دهم (حذف یارانه های سوخت) از آنجائیکه برنامه حذف یارانه ها را آنطور که باید علمی ومنطقی اجرا می شد ولی اجرا نشد هنوز ناگزیر به واردات فرآورده های نفتی هستیم.زیرا، افزایش قیمت اگرچه موجب تورم شدید شده است ولی موجب کاهش مصرف به نحو مطلوب نشده است.مردم ترجیح داده اند که در بودجه خانوادگی شان از بخش های دیگری در اقتصاد خانواده نظیر خوراک و پوشاک و تفریح صرف نظر کنند و بهای سوخت مصرفی شان را به پردازند. چرا؟ برای اینکه دولت نتوانست به مردم راهکار و راهبردهای نه مصرف کم بلکه مصرف بهینه سوخت را آموزش و تفهیم نماید. به همین دلیل علی رغم افزایش چند برابری قیمت سوخت هنوز مصرف کاهش نیافته است و ما شاهد ترافیک سنگین در خیابانها، افزایش غیرقابل انتظار قیمت خودرو، افزایش آلودگی هوا و ... می باشیم. اجرای مرحله دوم هدفمندی یارانه ها و افزایش قیمت بنزین به لیتری ۳۰۰۰ تومان هم چاره کار نخواهد بود. بلکه فقط و فقط افزایش تورم را موجب خواهد شود به نحوی که ریال تقریبا" تمامی قدرت خرید خود را ازدست خواهد داد و شاید در بازار خریداران و فروشندگان نظیر برخی کشورهای آمریکای جنوبی به جای پول ملی با دلار تجارت و خرید وفروش نمایند.
هشدار دلسوزانه اقتصاددانان مورد توجه قرار نگرفت:
طی سال های اخیر علی رغم هشدار های دلسوزانه اقتصادانان، اقتصاد کشور به نفت وابسته تر شده است. در واقع اصرار دولت محترم دهم برای اجرای مرحله دوم هدفمندی یارانه ها بدلیل کسری بودجه کلان و عدم توان در تامین بودجه یارانه های سوخت می باشد. زیرا، آسان ترین راه برای درآمد دولت پس از برنامه فروش دلار در قیمت های جاری (البته دولت محترم مدعی است که ۳۰۰ نفر در افزایش قیمت ارز و کاهش قدرت خرید ریال نقش دارند. اما باید توجه داشت که آن ۳۰۰ نفر هرچه قدرت اقتصادی داشته باشند نمی توانند با دولتی که در حال حاضر قوی ترین نقش را در اقتصاد کشور عهده دار است چالش و یا رقابت و سیاست های اقتصادی دولت را خنثی کنند . مگر اینکه در داخل دولت حضور و یا نفوذ داشته باشند. بنابراین ، در این واقعیت نباید تردید داشت که گران تر کردن حامل های انرژی در شرایط فعلی به اعتقاد منتقدان وضع را بدتر از این که هست خواهد کرد.
آیا انرژی در ایران ارزان خواهد شد؟
در هرحال مصرف کننده ی ایرانی باید این واقعیت را بپذیرد که دوره مصرف انرژی ارزان به سر رسیده است .البته مصرف کننده ایرانی می تواند بیان کند که آنچه دولت نهم و دهم قول داد واقعیت نیافت و حذف یارانه های سوخت منجر به این نشده است که با پرداخت ریال به ازاء حذف آنها به مردم بطور منصفانه مشکلات ناشی از حذف یارانه های سوخت برایشان جبران شده باشد. تمامی کارشناسان صنعت نفت و انرژی معتقد بودند و هستند که پرداخت یارانه نقدی "ریالی" وحتی "دلاری" تاثیرات تورمی برای کشور در بر خواهد داشت که این تاثیرات متاسفانه تاکنون تجربه شد و تجربه تورم بیشتر در صورت پرداخت یارانه بیشتر بصورت نقدی یا کارت اعتباری نیزادامه خواهد داشت و ممکن است در صورت تداوم این برنامه پول ملی (ریال ) بکلی قدرت خرید خود را از دست بدهد.
پرداخت یارانه ها فساد آور است:
رانت خواری ناشی از پرداخت یارانه های سوخت آنقدر موجب فساد شده بود که در دولت هشتم معاون وزیر و مدیر عامل وقت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران طی گزارش های متعددی به وزیر نفت وقت ادامه آنرا برای صنعت نفت و اقتصاد کشور غیر قابل تحمل دانست. بنابراین، علی رغم مخالفت های بسیار در آنزمان با کمک و حمایت نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی وقت قیمت برخی از فرآورده های نفتی افزایش یافت و متعاقبا" برای زمینه سازی حذف کلی یارانه های سوخت برنامه ریزی های لازم تدوین و تنظیم شد.
بورس بین المللی نفت ایران:
از جمله برنامه ریزی های بعمل آمده مطالعه و تاسیس بورس بین المللی نفت ایران در جزیره کیش و توسعه همکاریهای انرژی منطقه ای در چارچوب سازمان همکاری اقتصادی "اکو" بود.
بورس نفت یا حراج نفت؟
درشروع کار دولت دهم و در دورانی که وزارت نفت توسط سرپرست موقت مدیریت می شد ناگهان با تبلیغات گسترده تحت عنوان اینکه بورس انرژی فعالیت خود را آغاز کرد محموله های ۶۰۰ هزار بشکه ای نفت خام را عرضه کردند و آنرا هم به "دلار" قیمت گذاری نمودند. برای آنهائی که با سابقه بورس بین المللی نفت ایران (جریزه کیش) آشنا بودند این استنباط پیش آمد که بازیگران این بازی قصد دارند با این اقدام بورس بین المللی نفت ایران را یک بورس ناموفق جلوه و آنرا تعطیل کنند. زیرا، فعال شدن بورس مذکوربا اهدافی که برای آن مطالعه شده بود بازیگران بازار رانت خواری ارز و دست اندر کار اقتصاد غیر شفاف و به ویژه حامیان "اقتصاد دلاری" را نگران کرده بود.
در هرحال هنوز مسئولین ذیربط دولتی توضیح قانع کننده ای ارائه نکرده اند که:
۱- چرا نسبت به بورس بین المللی نفت ایران در جزیره کیش نظر مثبت ندارند؟
۲- چرا طرفداران و سرمایه گذاران در بورس جدید التاسیس انرژی معتقدند که این بی توجهی کار درستی بوده وباید تداوم پیدا کند؟ آنها شعار می دهند که از طریق بورس انرژی وبا ورود بخش خصوصی به معاملات نفت خام قرارداد های نفتی شفاف خواهند شد.
۳- در همین راستا اخیرا" اعلام شده است که بزودی قرارداد های "سلف فروشی نفت" به مردم عرضه خواهد شد.
۴- آنهائی که با موضوع بورس نفت در بازار های بین المللی آشنائی دارند نگران یک بحران جدید اقتصادی درکشور از این طریق می باشند. زیرا، هنوز در باره این تصمیم جدید توضیح کافی ، علمی ، منطقی ویا انتشار گزارشی که نتیجه مطالعه ای مرتبط با موضوع باشد ارائه نشده است.
محمود خاقانی *کارشناس بین المللی انرژی