در حالی قرار است ظرفیت سواپ نفت خام کشور به روزانه یک میلیون بشکه در روز افزایش یابد که ایران هیچ قراردادی برای پوشش چنین ظرفیتی و حتی کمتر از آن ندارد.
به گزارش خبرنگار انرژی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، به دستور سید مسعود میرکاظمی وزیر سابق نفت از مردادماه 1389 به دلیل پایین‌بودن نرخ سوآپ و روش‌های غلطی که کشور را به وارد کننده نفت خام تبدیل کرده بود، عملیات سوآپ نفت خام متوقف شد.
هزینه معاوضه نفت‌خام از مسیر ایران حدود هشت دلار در هر تن متریک (حدود 1.10 دلار در هر بشکه) بود و شرکت ملی نفت ایران خواهان افزایش این رقم به 40 دلار درهر تن متریک (حدود5.5 دلار در هر بشکه) بود که هیچ یک از طرفین قرارداد با شرکت نیکو حاضر به پذیرفتن این رقم برای هزینه معاوضه نفت‌خام خود نشدند.
بر این اساس با توقف عملیات سوآپ و عرضه نفت خام در بورس کالا، فعال‌سازی بازار جنوب دریای خزر در مسیر بندر نفتی نکا با هدف تبدیل نفت‌خام مخلوط نکا به عنوان یک نفت‌خام شاخص برای بازار جنوب دریای خزر به دست فراموشی سپرده شد.
ضمن آن که شرکت اماراتی "دراگون اویل" (Dragon Oil) طی قراردادی 10 ساله بیش از ٨٦ درصد حجم نفت‌خام تولیدی از میدان‌های ترکمنستان را از مسیر ایران صادر می‌کرد که با پایان یافتن این قرارداد در ماه مارس ٢٠١٠ اعلام کرد که نفت‌خام بیشتری را از عرض دریای خزر و از مسیر باکو و با راه آهن به بندر باتومی گرجستان در دریای سیاه صادر می‌کند.
همچنین شرکت سوئیسی "ویتول" بازاریاب و فروشنده نفت‌خام قزاقستان و ترکمنستان نیز که بخش عمده نفت‌خام‌های مختلف تولیدی این دو کشور را از بندر آکتائو به بندر نفتی نکا صادر می‌کرد همانند شرکت اماراتی دراگون اویل با توجه به تصمیم اخیر ایران، اقدام به صادرات نفت خام از مسیر باکو به دریای مدیترانه و دریای سیاه گرفت.
علاوه بر این صادرکنندگان دیگری هم در مسیر بندر نفتی نکا نفت خام محموله‌های مقطعی صادر می‌کردند که با شرایط جدید شرکت ملی نفت از مسیر ایران برای صادرات نفت خود منصرف شدند.
تغییر مسیر صادرات نفت خام کشورهای همسایه از خاک ایران به معنی از دست رفتن این بازارهاست که علاوه بر مزیت اقتصادی از بعد سیاسی و استراتژیک برای کشور بسیار حیاتی است.
اگر چه در دو سال گذشته مسوولان کشور وعده‌هایی برای افزایش حجم سوآپ و امضا قراردادهای جدید داده‌اند اما تاکنون موفق به تحقق وعده‌های خود نشده‌اند.
عملیات معاوضه نفت خام از مسیر ایران در حالی متوقف شده است که با توجه به تحریم‌های اعمال شده علیه صنعت نفت کشور، "طرح تجارت نفت" می‌توانست نقش بسیار مهمی را در کاهش تاثیر محدودیت‌های صورت گرفته داشته باشد.
این شرایط در حالیست که هم اکنون با تکمیل فاز سوم طرح انتقال و فرآورش نفت خام کشورهای حوزه دریای خزر ظرفیت سوآپ نفت خام کشور به 500 هزار بشکه در روز افزایش یافته است و به گفته احمد قلعه بانی - مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران- با اتمام احداث اسکله های حوضچه فراگیر پایانه نفتی شمال، ظرفیت سوآپ نفت خام از بندر نکا به بیش از یک میلیون بشکه می رسد.
با وجود این محسن خجسته‌مهر، معاون وزیر در امور برنامه‌ریزی و نظارت بر تولید منابع هیدروکربوری پیش از این به ایسنا گفته بود: در صورت نیاز عملیات سوآپ را انجام می‌دهیم و درغیر این صورت نیازی به آن نداریم.
بر این اساس مشخص نیست اگر نیاز سنجی در این بخش صورت نگرفته است چرا باید هزینه ظرفیت سازی سواپ نفت خام تا یک میلیون بشکه در روز پرداخت شود.
حتی با پذیرش این موضوع که سوآپ نفت خام می تواند برای کشور هم از نظر درامد و هم امنیت مزایایی داشته باشد مسوولان نفتی کشور با تصمیمات غلط خود مشتریان عملیات سواپ از مسیر ایران را از دست داده اند و قطعا باز گرداندن آن ها به پای قرارداد به راحتی ممکن نخواهد بود.