صادرات نفت ایران به صفر می‌رسد؟

در حال حاضر شکاف عرضه و تقاضای نفت جهان در حدود 2 میلیون و 200 هزار بشکه است که ایران قادر است یک و نیم میلیون از این شکاف را برطرف کند و در نتیجه شکاف مذکور به 700 هزار بشکه خواهد رسید، این در حالی است که اگر تحریم نفت ایران عملی شود و صادرات نفت به صفر برسد این شکاف به حدود 5/3 میلیون بشکه خواهد رسید.

تولید نفت جهان در ماه ژوئیه و اوت گذشته، بدون احتساب ایران، روزانه بالغ بر ۸۵ میلیون بشکه بود، در حالی که مصرف روزانه نفت در جهان ۸۷ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه است. آمارها همچنین تولید نفت ایران را روزانه ۳ میلیون ۴۰۰ هزار بشکه برآورد کرده‌اند که نزدیک به دو میلیون آن در داخل ایران مصرف می‌شود.

کارشناسان انرژی با اشاره به درآمد 95 میلیارد دلاری کشور از محل نفت در سال 2011 و کاهش 26 میلیارد دلاری این رقم در سال 2012 و کاهش بیشتر آن در سال 2013 معتقدند ادامه این تحریم‌ها برنامه‌های دولت یازدهم را با تاخیر مواجه می‌سازد. با تمام این احوال هنوز برخی کشورها از قبیل هند، چین، کره جنوبی، ژاپن و... می‌توانند از معافیت‌های تحریمی ایران استفاده کنند. با این حال به گزارش و تحلیلی که اخیرا رویترز منتشر کرده، قیمت‌های بالای نفت نمی‌تواند در این شرایط به نفع ایران یا کشورهای خریدار نفت باشد و توافق بین کشورهای خریدار نفت و آمریکا را بر سر استفاده از معافیت‌های تحریمی سخت تر می‌کند. دلیل این امر آن است که تحریم‌ها درآمدهای ارزی ناشی از فروش نفت را هدف گرفته نه تعداد بشکه‌های صادراتی این محصول به سایر کشورها.

با این توضیح باید گفت تعداد کمتری بشکه نفت صادراتی در قیمت‌های بالاتر گزینه مناسبی به‌جای تعداد بالای بشکه‌های صادراتی در قیمت‌های پایین‌تر است. اما متاسفانه مشکل کشور ما نوع قراردادهای نفتی است که این مساله نیز به دلیل تدبیر نادرست دولت دهم در برخورد با مساله تحریم نفت است.

در حال حاضر برخی کشورهای خریدار نفت خریدار تهاتری این محصول یا متقاضی خرید بدون پرداخت وجه پولی هستند و این موضوع باعث شده است، افزایش قیمت نفت نیز دردی از تحریم‌ها دوا نکند. با این حال قیمت نفت که ابتدای ماه جاری با افزایش شدید مواجه شده بود دوباره روند کاهشی به خود گرفته و ممکن است همین مساله زمان مناسبی را برای کاهش تهدیدها برای نفت ایران فراهم کند. این در حالی است که سیگنال‌های مناسبی از طرفین ارسال می‌شود که می‌تواند به کاهش نگرانی‌ها از تحریم کامل نفت ایران منجر شود.

البته در این میان برخی موضوعات ممکن است به تقویت نزدیکی بیشتر دو طرف در بحث نفت کمک کند. به عنوان مثال تولید نفت لیبی به یک چهارم رسیده و نیجریه در عمل به تعهدات خود عاجز است. عراق نیز هنوز نتوانسته با مشکلات نفتی خود کنار بیاید و همه این موضوعات تا سه میلیون بشکه به عبارتی 5/3 درصد عرضه جهانی را تحت‌الشعاع قرار داده و این مساله نیز به ایران کمک می‌کند که بتواند تحریم پیش رو را از سر بگذراند. در عین حال به گزارش رویترز، حتی با نگاهی به رفتار شرکای نفتی ایران مانند چین، کره، ژاپن و هند می‌توان به راحتی دریافت این کشورها در مقایسه با سال 2012 در سال جاری از شیب کاهش خریدهای خود از نفت ایران کاسته‌اند و این موضوع از چراغ سبز آمریکا در موضوع نفت حکایت دارد.

آمریکا خرید نفت ژاپن و 10 کشور اروپایی را از سال گذشته تاکنون چهار بار از تحریم‌ها معاف کرده است و در عین حال معافیت چین، هند، کره جنوبی و 6 وارد کننده دیگر نفت خام ایران را از تحریم‌های اعمال شده امضا کرده و این مساله می‌تواند هنوز ادامه داشته باشد. کارشناسان می‌گویند: آمریکا این سیاست را برای این اتخاذ کرده که ایران را به مذاکرات هسته‌ای برگرداند و در نتیجه می‌توان انتظار داشت با بهبود روند مذاکرات، تحریم نفت اولین موضوعی باشد که منتفی می‌شود. به تحلیل یکی از کارشناسان اقتصاد بین‌الملل که با رویترز گفت‌وگو کرده است الان زمان مناسبی برای انعطاف بیشتر آمریکا در برابر ایران است، چراکه اوضاع خاورمیانه آشفته است و نفت درگیر بحران‌های پیش‌بینی نشده‌ای است.

حتی می‌توان یک قدم فراتر رفت و معافیت شرکت‌های نفتی بزرگ دنیا را از فعالیت در حوزه‌های نفتی ایران متصور بود. روز‌سه‌شنبه گذشته روزنامه وال‌استریت ژورنال در گزارشی از درخواست شرکت انگلیسی بریتیش‌پترولیوم از آمریکا برای رفع تحریم‌ همکاری این شرکت با ایران خبر داد. این شرکت از سال 2010 که صنعت نفت و گاز ایران تحریم شد همکاری خود را در میدان گازی رهوم متوقف کرده است و بر این اساس زیان بالایی را طی این مدت متحمل شده است، اما حالا قصد دارد به این حوزه بازگردد. باید به این نکته اشاره کرد که به‌رغم برخی چشم بستن‌ها روی حقیقت تحریم در دولت گذشته، اما حقیقت آن است که تحریم تمام مراحل تولید نفت، از اکتشاف این محصول تا فروش آن در بازارهای جهانی را تحت تاثیر خود قرار داده است و ساختار معیوب صنعت نفت ایران نیز نتوانسته مانع از اثرگذاری تحریم‌ها شود. متاسفانه هیچ‌گاه سیاست‌های نفتی ایران به گونه‌ای بلندمدت و متناسب با شرایط بحرانی تعریف نشده و حتی در شرایطی که در اوج قدرت نفتی قرار داشتیم، اما باز هم آن‌گونه که شایسته بوده از درآمدها و ظرفیت‌های نفتی به نفع خود استفاده نکرده‌ایم و به خصوص در 8 سال گذشته با کسب رقمی بیش از نیم تریلیون دلار درآمد نفت، اما سیاست‌هایی به کار گرفته شد که امروز نه از درآمدهای سرشار نفتی خبری هست و نه صنعتی را که بر گردن دولت‌ها حق بزرگی دارد مورد بازبینی و بازسازی قرار دادیم. درست به همین دلیل با آغاز تحریم‌ها علیه صنعت نفت شاهد کاهش سطح تولید نفت در کشور به دلیل افت ظرفیت‌های استخراج و اکتشاف شدیم و حالا برای بازگرداندن این ظرفیت‌ها باید تلاش کنیم به نقطه‌ای برگردیم که هشت سال پیش در آن نقطه قرار داشتیم.

این نوشتار حاوی جدولی است که در آن به برخی از مشکلات و چالش‌هایی که تحریم‌های نفتی برای این بخش و سایر بخش‌ها به وجود آورده‌اند اشاره می‌کند. این موضوعات تنها به چالش‌هایی اشاره دارد که از محل نفت به کشور و اقتصاد ملی ضربه زده‌اند و سایر بخش‌ها از جمله چالش‌های بانکی یا تجاری را شامل نمی‌شوند. این در حالی است که در عرصه‌های مختلف با تحریم مواجهیم و هر یک از این عرصه‌ها به خودی خود می‌تواند بخش‌های مختلفی را تحت تاثیر قرار دهد. بر این اساس لازم است مسوولان کشور در آستانه نشست سران سازمان ملل متحد با تدبیر عمل کرده و سایه تحریم را از سر اقتصاد کشور بردارند. حرکت اروپا در رفع برخی از مهم‌ترین تحریم‌ها نشان داد غرب تغییر رویکرد ایران اسلامی را دریافته و به این تغییر رویکرد اعتقاد دارد و بر این اساس می‌توان امیدوار بود تحریم‌های جدید نفتی متوقف شوند؛ البته این پیش‌بینی نیازمند همت دولت به خصوص در فرصت پیش‌رو است. وزیر نفت نیز پیش از این با تاکید بر نقش وزارت امور خارجه در ایجاد بسترهای لازم برای عبور از تحریم‌های موجود، توسعه نفتی کشور را وعده داده است و می‌توان امیدوار بود کلید تدبیر روحانی به زودی قفل‌های بزرگی را در حوزه نفت باز خواهد کرد.