فاطمه لطفی
مدیران آرامکوی
عربستان سعودی می‌توانند دلپذیرترین مشاغل را در تجارت انرژی داشته باشند. ابر
قهرمان کلوسوس نفتی روزانه 11 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند یعنی بیش از هر شرکت دیگری
و نیز یک دهم کل نفت جهان. این کشور بزرگترین ذخایر اثبات شده نفت دنیا را دارد که
تا نیمه دوم قرن فعلی هم با همین میزان تولید، باز هم استخراج آن ممکن است. هزینه‌های
تولید سه دلار در هر بشکه، که یک دهم آن چیزی است که بسیاری از رقبای بخش خصوصی غربی
باید به آن بسنده کنند، به این شرکت اجازه داد که در دو سال گذشته 282 میلیارد دلار
سود خالص کل تولید کند. و اگرچه نفت تولیدی این شرکت هم همانند رقبای اروپایی آن به
همان اندازه کثیف می‌سوزد، اما آرامکو نسبت به این رقبا کربن کمتری را منتشر می‌کند.
این باعث می‌شود محصول این شرکت در جهانی که به طور فزاینده‌ای نگران گرم شدن کره زمین
است، اما همچنان به هیدروکربن‌ها وابسته است، جذاب باشد. از آنجایی که رقبایی که
در تولید نفت از بازار عقب بمانند، خود از بین می‌روند، بنابراین سهم بازار آرامکو
با چند سرمایه گذاری متوسط در حفظ مخازن تقریباً
مطمئناً افزایش خواهد یافت. با این حال کارمندان این شرکت بیش از همیشه مشغول هستند.
به این دلیل که آرامکو محور استراتژی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، برای پایان
دادن به اتکای کشورش به ثروت‌های نفتی، تنوع بخشیدن به اقتصاد و کربن‌زدایی از تولید
انرژی است.
برای شروع
چنین رویاهایی، آرامکو، منبع اصلی بودجه برای این چشم‌انداز است. در دوم ژوئن، یک عرضه
سهام ثانویه راه اندازی شد، با این امید که بتواند 13 میلیارد دلار در ازای تنها
0.7 درصد از سهام دولتی خود جذب کند. محمد بن سلمان به دنبال رکوردشکنی عرضه اولیه
عمومی 30 میلیارد دلاری در سال 2019 بود. بخشی از این پول دوباره به صندوق سرمایه گذاری
عمومی، ابزار اصلی ثروت حاکمیتی پادشاهی، سرازیر خواهد شد. با این حال آرامکو چیزی
بیش از یک قلک شاهزاده است. این شرکت به عنوان مهمترین شرکت تجاری عربستان، باید خود
را در راستای استراتژی سلطنتی تغییر دهد. احمد الخویتر، رئیس بخش فناوری و نوآوری آرامکو،
می‌گوید: «هدف ما این است که منبع انرژی خود را تا حد امکان مقرون به صرفه و پایدار
کنیم.» دستیابی به این هدف مستلزم یک استراتژی سه بعدی است. اولین عنصر آن کاهش دو
برابری تولید نفت است، اما استخراج این نفت باید به روش‌های پاکتر صورت گیرد. آرامکو
در نظر دارد امسال بین 48 تا 58 میلیارد دلار برای سرمایه گذاری در این حوزه هزینه
کند. شرکت مشاوره وود مکنزی تخمین می‌زند که آرامکو بین سال‌های 2024 تا 2030 بیش از
200 میلیارد دلار برای اکتشاف و تولید نفت پرداخت خواهد کرد که بیشترین میزان هزینه
کرد را در این صنعت در میان رقبا دارد. همزمان احمد الخویطر، مهندس شیمی و مدیر ارشد
فناوری آرامکوی عربستان تاکید دارد که شرکتش مصمم است که انتشار گازهای گلخانه‌ای شرکت
را کنترل کند.
این
شرکت به طور معمول از مدل‌سازی پیچیده و فناوری حفاری هوشمندانه برای به حداقل رساندن
میزان کربن آزاد شده در عملیات‌های خود استفاده می‌کند. این کشور متعهد شده است که
تا سال 2050، یک دهه جلوتر از هدف ملی عربستان سعودی، به هدف صفر خالص انتشار
گازهای گلخانه‌ای برسد. آرامکو برنامه‌های ویژه‌ای هم برای مقابله با متان
دارد. از سال 2012، آرامکو کمتر از یک درصد از این ترکیب قوی عامل گرم شدن کره
زمین را سوزانده است، این درحالی است که مثلا تولید کنندگان شیل ایالات متحده چهار
درصد از این گاز را سوزانده‌اند. عربستان و آرامکو عضوی از Oil
and Gas Climate Initiative هستند، گروهی از شرکت‌های بزرگ نفتی که متعهد
شده‌اند که انتشار گاز متان را تا سال 2030 به صفر برساند. کارکنان آرامکو در بقیق، بزرگترین مرکز فرآوری نفت جهان، پهپادهایی
را به‌کار می‌گیرند که برای استشمام نشت گاز مورد استفاده قرار می‌گیرند، بنابراین
می توان نشت‌ها را اصلاح کرد. تجزیه و تحلیل اخیر داده‌های شرکت فرانسوی تحلیل ماهواره‌ای
کایروس، نشان می‌دهد که شدت متان حاصل از تولید نفت و گاز عربستان در سال گذشته، پس
از نروژ، دومین رتبه در به حداقل رسانی در جهان بود.
ستون دوم استراتژی آرامکو شامل گسترش سبد هیدروکربنی
خود برای کاهش تولید و مصرف نفت است، چیزی که در طول تاریخ نفت بزرگترین ماده
تولیدی عربستان و بیشترین محصول صادراتی این کشور بوده است. این چرخش در اوایل سال
و زمانی که دولت به آرامکو دستور داد کار بر روی افزایش حداکثر ظرفیت تولید نفت به
میزان یک میلیون بشکه و رساندن آن از 12 به 13 میلیون بشکه در روز آغاز شود، شتاب ناگهانی
پیدا کرد. از آنجایی که بازار جهانی به این میزان عرضه نیاز نداشت و ظرفیت‌های مازاد
کشور بیشتر بود، این گسترش چندان منطقی نبود و بیش از 40 میلیارد دلار از مخارج سرمایه‌ای
سال‌های 2024 و 2028 را مصرف می‌کرد، که می‌توانستند در جاهای دیگر استفاده شود. یکی
از حوزه های تنوع، گاز طبیعی است. از آنجایی که گاز پاکتر از نفت یا زغال‌سنگ می‌سوزد
و از آن جایی که دی‌اکسید کربن حاصل، غلظت بیشتری دارد و در نتیجه جذب و ذخیره آن آسان‌تر
است، بسیاری از دولت‌ها گاز طبیعی را پلی واقع‌بینانه برای آینده انرژی سبزتر می‌دانند.
آرامکو می‌خواهد تا سال 2030 سالانه 165 میلیارد متر مکعب گاز تولید کند و این رقم
در سال 2022 به 110 میلیارد مترمکعب رسیده است. پتروشیمی‌ها، یکی دیگر از حوزه‌های
بزرگ مورد علاقه آرامکو، می‌توانند 100 میلیارد دلار دیگر از سرمایه گذاری‌های عربستان
را در این دهه جذب کنند. این شرکت قصد دارد یک میلیون بشکه از نفت خود را به سمت تولید
چنین محصولاتی هدایت کند. سابیک، شرکت پتروشیمی عربستانی که آرامکو 70 درصد از سهام
آن را دارد، با دو غول صنعتی، BASF و Linde،
روی فناوری تبدیل نفت به مواد شیمیایی با استفاده از برق به جای گاز طبیعی برای گرم
کردن فرآیند کار می‌کند. یک کارخانه آزمایشی کامل از این نوع در ماه آوریل در آلمان
افتتاح شد.
این بخش سومین ستون از برنامه کربن‌زدایی آرامکو است.
این شرکت خود را به یکی از بزرگترین سرمایه گذاران سبز در دنیای انرژی تبدیل کرده است.
یک دهم هزینه‌های سرمایه‌ای شرکت (معادل 4 تا 5 میلیارد دلار در سال) و یک ششم بودجه
تحقیق و توسعه آن (540 میلیون دلار دیگر) برای سرمایه گذاری‌های غیر هیدروکربنی در
نظر گرفته شده است. در سال گذشته، یک پنجم از حدود 1000 پتنت (ثبت اختراع) آرامکو در
آمریکا مربوط به کربن‌زدایی و فناوری‌های دیجیتال بود، این رقم در سال 2022 یک
هفتم بود. این شرکت همچنین قصد دارد 2 میلیارد دلار از 4 میلیارد دلار خود را در صرف
سرمایه‌گذاری خطرپذیر در حوزه‌هایی اینچنینی قرار دهد. موارد فوق در جریان سفر ماه
مه جنیفر گرانهولم، وزیر انرژی آمریکا به عربستان سعودی برنامه ریزی شد و آرامکو با
چندین استارتاپ سبز آمریکایی قراردادهایی امضا کرد. بالغ‌ترین فناوری‌های سبز در چشم‌اندازهای
آرامکو، انرژی‌های تجدیدپذیر است. شرکت بازرگانی ریستاد انرژی، تخمین می‌زند که این
شرکت تا سال 2030 حدود 12 گیگاوات ظرفیت انرژی بادی و خورشیدی توسعه خواهد داد که در
مقایسه با چند سال پیش تقریباً هیچ افزایشی نداشته است. شاهزاده محمد بن سلمان دستور
داده است که نیمی از ترکیب تولید برق کثیف کشور باید تا سال 2030 پاک شود. به لطف آفتاب
سوزان صحرا و در جاهایی بادهای شدید شبانه، پروژه‌های تجدیدپذیر عربستان سعودی کمترین
هزینه‌ها را در جهان دارند. یکی از استارت‌آپ‌هایی که در این زمینه فعال است Rondo است که در حال توسعه باتری‌هایی فعالیت می‌کند که انرژی‌های تجدیدپذیر را به
صورت گرما ذخیره می‌کنند. بخشی از این برق پاک را می‌توان صرف تولید هیدروژن و جایگزینی
آن با هیدروکربن‌ها کرد، به عنوان منبع انرژی ذخیره کرد یا در فرآیندهای صنعتی مانند
فولادسازی به کار گرفت. علاوه بر هیدروژن «سبز»، آرامکو به‌دنبال تولید هیدروژن «آبی»
از گاز طبیعی است. در این زمینه شرکت آرامکو با شرکت مهندسی دانمارکی Topsoe،
بر روی راه‌هایی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای کار می‌کند. آرامکو قصد دارد تا سال
2030 سالانه 11 میلیون تن آمونیاک آبی تولید کند که یک پنجم آن چیزی است که آژانس بین‌المللی
انرژی، انتظار دارد در بازار جهانی این مواد مبادله شود. همچنین می‌توان از هیدروژن
برای تولید سوخت‌های مایع مصنوعی استفاده کرد و از آن همانند بنزین، گازوئیل و سوخت
هواپیما اما بدون انتشار کربن بهره برد. آرامکو قصد دارد با مشارکت شرکت نفتی اسپانیایی
رپسول صدها میلیون دلار برای تولید چنین سوخت‌های دراپ‌این (Drop‐in
fuels) سرمایه‌گذاری کند.
مسابقات اتومبیل‌رانی
فرمول یک بخش دیگری از فعالیت آرامکو است. از سال 2026، تیم‌های شرکت کننده در این
مسابقات از جمله تیم مشترک آرامکو با استون مارتین، سازنده خودروهای اسپورت بریتانیایی،
باید از سوخت‌های 100 درصد پایدار استفاده
کنند. تمام طرح‌های هیدروژن آبی آرامکو بر توانایی این شرکت در جذب کربن در تولید آن
متکی است. با این حال طرح‌های جذب کربن آرامکو بسیار بزرگتر و بسیار فراتر از تولید
هیدروژن است. بسیاری از منابع انتشار کربن صنعتی عربستان سعودی، چه میادین نفتی و چه
واحدهای پتروشیمی، در نزدیکی سازندهای سنگی قرار دارند و بنابراین انتشار گازهای گلخانه‌ای
را می‌توان در این مکان‌ها ذخیره کرد. آرامکو با شرکت خدمات نفتی آمریکایی Linde و SLB، برای ایجاد یک مرکز بزرگ در شهر شرقی الجبیل همکاری می‌کند. این همکاری می‌تواند سالانه 6 میلیون تن
از انتشار گازهای گلخانه‌ای خود آرامکو و 3 میلیون تن دیگر از مشتریان صنعتی این
شرکت را جمع‌آوری کند و یا آن‌ها را در زیر زمین دفن کند یا به محصولات مفیدی مانند
کود تبدیل کند. جاه طلبی بلندمدت این شرکت این است که سالانه 44 میلیون تن دی اکسید
کربن را جذب کند که معادل حدود 7 درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای امروز عربستان است.
کارشناسان بر این باورند که این شرکت از سال 2026 به هدف اولیه خود یعنی تولید 6 میلیون
تن برسد.