تامین خوراک و سرمایه گذاری دو ابرچالش صنعت پتروشیمی

صنعت پتروشیمی وارد فاز جدید در قالب سرمایه گذاری و توسعه شده است. سالیان گذشته که این صنعت توانست در مدت زمانی متعارف پله های رشد را یکی پس از دیگری طی کند و برای کشور ارزآوری داشته باشد، امروز با چالش های متعددی مواجه است، که مهم ترین آن تامین خوراک و تامین منابع مالی است. گفته می شود که پتروشیمی ها با افزایش هزینه ها مواجه اند و بالا رفتن نرخ خوراک و نابرابری در تولید و درآمد این مجموعه ها را با موضوعاتی مواجه کرده است. پتروشیمی ها برای گذر از این چالش ها به دنبال یافتن راه حل هایی رفتند که می توان به تامین مالی از بازار سرمایه برای سرمایه گذاری، تولید گاز از میادین نفتی برای تامین خوراک به موقع و غیره اشاره کرد. حسن علیمراد سرپرست مدیریت برنامه ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی در گفتگو با خبرنگار دنیای انرژی، در ابتدا برای رسیدن به توسعه صنعت پتروشیمی به رفع چالش های این صنعت اشاره می کند و راه حل هایی را نیز در این خصوص ارائه داده است.

مریم میخانک بابایی

دیدگاه شما از منظر توسعه صنعت پتروشیمی چیست و به لحاظ ساختاری چه تعابیری برای رشد و توسعه به صورت جداگانه دارید؟

همانطور که می دانید طی این سال ها متاسفانه به لحاظ مفهومی، رشد را به جای توسعه و توسعه را جای پیشرفت به کار برده ایم در حالیکه اینها را باید از هم تفکیک دهیم. منظور از رشد در صنعت پتروشیمی بدین معناست که بناداریم وضعیت موجود را اصلاح کنیم، به عبارتی ظرفیت صنعت پتروشیمی را چه اسمی و چه تولیدی را افزایش دهیم. اما وقتی درباره پیشرفت در صنعت پتروشیمی صحبت می کنیم یعنی اعتبار کیفی و فناوری وضع موجود را ارتقا دهیم. یعنی بتوانیم فناوری جدید را بومی کنیم یا فناوری جدید را برای صنعت پتروشیمی به خدمت بگیریم. اما توسعه صنعت پتروشیمی به چه معناست؟ یعنی اینکه توانسته باشیم در دو مورد مذکور یعنی رشد و پیشرفت به وضعیت مطلوبی رسیده باشیم. توسعه به معنی تحول است. یک الگوی صنعت است که اتفاق می افتد. وقتی توسعه در صنعت پتروشیمی را مطرح می کنیم یعنی می خواهیم تحولی در صنعت پتروشیمی بوجود بیاوریم. در صنعت پتروشیمی تحول آن است که توانسته باشیم زنجیره ارزش را پیاده سازی کنیم. یعنی به جای اینکه محصولات خام تولید کنیم تولیدات را تا آخرین زنجیره ادامه دهیم. حال اگر به هر دلیلی نتوانستیم توسعه متوازن را دنبال کنیم به دلایل محدودیت مالی و یا تکنولوژیکی، اما توانسته ایم خوراک های متعدد و مورد نیاز برای زنجیره تولید کنیم که این می تواند در صنعت تحول ایجاد کند و در مسیر تکمیل زنجیره ارزش پیش برود.

در مورد موانع و چالش های پیش روی صنعت پتروشیمی در توسعه زنجیره ارزش بگویید.

محصولات انرژی‌بَر، همان گاز طبیعی ال پی جی به معنای پروپان و بوتان است که باید در زنجیره ارزش قرار گیرد و محصولاتی با ارزش افزوده بالاتری در صنعت پتروشیمی تولید کند تا عایدی این صنعت افزایش یابد. با توجه به اینکه ما ذخایر هیدروکربنی کمتری داریم اما به همین میزان نیز صادرات محصولات پتروشیمی را در رکوردی به ارزش 5/4 تا 8/5  میلیون تن ثبت کردیم که این نشان می دهد ما می توانیم با توسعه زنجیره ارزش محصولاتی بیشتری تولید کنیم تا افزایش صادرات بیشتری هم داشته باشیم و این فاصله تا رسیدن به ارقام ایده آل از چالش هایی است که باید برطرف کنیم. تنوع بخشی به محصولات پتروشیمی و اصلاح ترکیب تولید بر اساس کاهش شدت مصرف انرژی به معنای کاهش وابستگی در محصول خاصی مانند اوره و متانول و حرکت به سمت تولید محصولات تخصصی نکته ای است که باید دنبال کنیم. باید در بازدهی سیاست های تخصیص خوراک متمرکز شویم که به توسعه واحدهای پتروشیمی بیانجامد که متاسفانه در این خصوص توسعه انجام نداده ایم.

نکته و چالش بعدی، الزامات تامین پایدار خوراک است که در این زمینه برای اینکه بتوانیم تولید و تامین پایدار خوراک را دنبال کنیم می توانیم به جمع آوری گازهای فلر در مناطق نفتی بپردازیم که خوشبختانه به واسطه اینکه این موضوع از اولویت های شرکت ملی صنایع پتروشیمی و وزارت نفت است، هم اکنون سرمایه گذاران خارجی تمایل نشان داده اند تا در جمع آوری این گازها، سرمایه گذاری هایی را ترتیب دهند تا این گازها خوراکی برای پتروشیمی ها شود.

در مورد استفاده از گازهای فلر بیشتر توضیح دهید که تاکنون چه اقداماتی صورت گرفته و نتایج آن چه بوده است؟

خوشبختانه بهسوزی وبازسازی فلرهای مناطق عملیاتی نفتی آغاز شده و نتیجه خوبی هم داشته است. ما تا الان توانسته ایم چهار تا از فلرها و مشعل ها را خاموش کنیم، اما کار بر روی پروژه جمع آوری گازهای فلر که بتواند خوراک پتروشیمی ها شود آغاز شده است و تا پایان امسال محقق می شود. سرمایه گذار خارجی در این خصوص ورود کرده است و امیدواریم که بتوانیم موانع را از سر راهشان برداریم تا  بتوانند کار را عملیاتی کنند. البته این کار سرمایه بسیار زیادی می خواهد و چه بهتر که از سرمایه خارجی استفاده کنیم. تا بتوانیم در خاموش کردن فلرهای گازی در منطقه عملیاتی بهره مند شویم.

چه شرکتی و مربوط به کدام کشور است؟

اجازه دهید فعلا اسم شرکت و کشور را نگوییم چون محرمانه است.

بیشتر این فلرها در مناطق نفتی است؟ و برای بهسوزی و بهسازی آن چه اقداماتی صورت گرفته است؟

در حوزه مشعل ها دو تا سه اقدام صورت می گیرد؛ یکی بهسوزی و دیگری بهسازی است که در حقیقت این دو کار برای کمک به محیط زیست است و نکته سوم جمع آوری گازهایی است که در بعضی از این فلرها به صورت مدام در حال سوختن هستند و بیشتر در مناطق نفتخیزند. در این رابطه شرکت های ایرانی و خارجی متقاضی جمع‌آوری گازهای فلر هستند که این گازها را به صورت کاندنسیت جمع‌آوری کنند تا به صورت خوراک در اختیار صنعت پتروشیمی قرار گیرد. شرکت های خارجی متقاضی به صورت اسکیل و یا انتقال تجهیزات می توانند همکاری کنند و گاز مشعل را گرفته و تبدیل به کاندنسیت و خوراک گازی کنند.

در مورد این فناوری توضیح دهید که آیا ایرانی ها این فناوری را در اختیار دارند؟

شرکت های داخلی می گویند این فناوری را دارند و امیدواریم داشته باشند که ما هم قطعا کمک خواهیم کرد اما تا حالا از سوی شرکت های داخلی عملیاتی نشده است. اما خارجی ها تکنولوژی را در اختیار دارند و امیدواریم این موانع هر چه سریعتر که در حوزه ها بالادست نفت و در مناطق نفت خیز است برداشته شود که قطعا در کوتاه مدت و میان مدت جواب می دهد.

در خصوص دیگر موضوعات مرتبط با توسعه صنعت پتروشیمی بگویید.

سرمایه گذاری در میادین گازی موضوع دیگر در توسعه صنعت پتروشیمی است. یعنی به نوعی صنعت پتروشیمی در حال ورود به عرصه بالادست صنعت نفت است و در آن سرمایه گذاری می کند چون سرمایه گذاران و پتروشیمی ها می خواهند خوراک پایدار خود را تامین کنند و اگر اشتباه نکنم یکی از قراردادها مربوط به پتروشیمی باختر است که امضا شده و در مرحله آغاز کار است و یک تا دو قرارداد در انتظار ابلاغ به سرمایه گذاری است تا بتواند وارد این عرصه شود که امیدواریم این مراحل به سرعت عملیاتی شود. خوشبختانه در این زمینه آیین نامه هایی توسط دولت به عنوان پشتیبان و تسهیل‌گر اتفاق افتاده است و امیدواریم که بر اساس آن دستورالعمل ها بتوانیم راهبردها را جلو ببریم و به نوعی بتوانیم خوراک صنعت پتروشیمی را به خوراک پایداری برسانیم و دیگر دغدغه تامین خوراک نداشته باشیم.

چالش و الزامات دیگر، توسعه بازارهای صادراتی و دیپلماسی انرژی است. بدین معنا که به کارگیری سازوکار دیپلماتیک برای رسیدن اهدافی که یک صنعت دارد می بایست صورت گیرد. به گونه ای که وقتی اهداف پتروشیمی، تامین و تنوع بخشیدن به سبد بازارهای خود است باید بتوانیم از سازوکارهای دیپلماتیک برای آن مقاصد استفاده کنیم که بتوانیم سبد مشتریان را متنوع کنیم. علاوه بر آن یکی دیگر از اهداف در توسعه صنعت پتروشیمی تامین تکنولوژی است و می توان از آن به عنوان چالش های توسعه صنعت پتروشیمی یاد کرد که سازوکار دیپلماتیک راهکار رفع این چالش است و با این سازوکار دیپلماسی از مبادی تولید تکنولوژی و تجهیزات، می توانیم دانش فنی مورد نیاز را در صنعت پتروشیمی تامین کنیم.

سوالی در خصوص ناترازی انرژی در کشور داریم که این ناترازی تا چه حد می تواند با توسعه مغایرت داشته باشد؟

یکی از چالش های ما کمک به رفع ناترازی در حوزه انرژی است و برای توسعه پتروشیمی رفع ناترازی یک الزام است.  نباید با ناترازی ها فشاری مضاعف به پتروشیمی ها وارد کند. در حقیقت فشاری مضاعف به دلیل ناترازی ها وارد عرضه تولید و مصرف وارد نکنیم. چون می دانیم که هم اکنون عرضه ما محدود است واین عرضه محدود، یعنی در مواجهه با محدودیت خوراک های صنعت پتروشیمی مواجه است. این محدودیت ها به عنوان چالش های توسعه بروز خواهد کرد. یعنی ما ظرفیت اسمی ایجاد می کنیم که هیچ وقت تولیدی در آن محقق نمی شود. وقتی می گوییم 96.6 میلیون تن ظرفیت تولید در صنعت پتروشیمی است و تولید نزدیک به 76 میلیون تن است این یعنی یک گپ 20 میلیون تنی در این حوزه داریم که 18 درصد این 20 میلیون تن به دلیل کمبود خوراک است که متاسفانه نتوانسته محقق شود.

گفته می شود که صنعت پتروشیمی چالش های راهبردی دارد. آن چالش ها کدامند؟

تامین خوراک و سرمایه گذاری دو اَبَر چالش صنعت پتروشیمی است. مطلع هستید که از سال گذشته به آرامی در اقتصاد کشور برابری میزان سرمایه گذاری با استهلاک سرمایه پدید آمده است و این به نظر زنگ خطر است. باید کمک کنیم که سرمایه گذاری بیشتر و بیشتر محقق شود واین باعث می شود که میزان سرمایه گذاری از میزان استهلاک سرمایه بیشتر شود و در این صورت رشد اقتصادی 8 درصدی محقق می شود.  

در حوزه تامین مالی آیا نگاه سرمایه گذاری بر صندوق توسعه ملی و یا بانک هاست؟ این مجموعه ها نیز محدودیت منابع مالی دارند....

سرمایه گذاری و تامین منابع مالی از محل درآمد شرکت های پتروشیمی قدم اول است که البته ما پیشنهاد تشکیل صندوق سرمایه گذاری خصوصی پتروشیمی را داده ایم. البته در اینجا اهمیت دیپلماسی را از این رو تاکید می کنیم که می تواند خطوط اعتباری خارجی را ایجاد کند و همانطور که می دانید وزارت اقتصاد و بانک مرکزی در حال مذاکره در راه اندازی خط دوم جدید اعتباری هستند که امیدواریم به زودی محقق شود وطرح های پتروشیمیایی و صنعت پتروشیمی بتوانند از آن استفاده کنند. همچنین در ادامه توسعه سرمایه گذاری باید گفت که استفاده از بازار سرمایه راهکار دیگری است که می توان به آن اشاره کرد.

دیپلماسی تا چه حد می تواند ما را در دستیابی به دانش فنی کمک کند؟

آنچه که ما می توانیم به دانش فنی روز دنیا دست پیدا کنیم یکی از راهکارهای آن دیپلماسی است. از سوی دیگر همکاری با شرکت های واسطه ای که در دنیا وجود دارد می تواند موثر باشد. در داخل کشور نیز نیازهای فناورانه در همکاری با شرکت های دانش بنیان می تواند راهبرد بهینه ای باشد که در همکاری با شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی به عنوان شرکتی تخصصی می تواند چالش های دانش فنی را برطرف کند.

توسعه صنعت پتروشیمی تا چه حد می تواند در اشتغالزایی موثر باشد؟

در جاهایی که پتروشیمی ها در آن جاها بوجود آمده اند، متاسفانه اشتغال محلی رخ نمی دهد و این دغدغه ای است که نمایندگان مجلس هم به دنبال آن هستند تا از شرکت های پتروشیمی کمک بخواهند تا دغدغه اشتغال محلی را به نوعی برای آن ها حل کنند. ما پاسخ خودمان را به تمام این نمایندگان و مسئولین محلی داده ایم. زمانی که تمرکز در حوزه پایین دست صنعت پتروشیمی ایجاد شود این اشتغال محلی افزایش می یابد و امیدواریم با پشتوانه ای که از مسئولین منطقه می گیریم صنایع پایین دست و صنایع تکمیلی در آن مناطق شکل گیرد. البته با توجه به مطالعات و آمایشی که همکارانم در صنایع پایین دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی انجام دادند اعلام کردند که اگر توسعه صنعت پتروشیمی در پایین دست محقق کنیم به شدت وضعیت اشتغالزایی فراهم خواهد شد.   

در مورد تجمیع پتروشیمی و پتروپالایشی بگویید که این امر تا حد امکان تحقق دارد؟

بحث پتروپالایشی ها با میادین نفتی متفاوت است. میادین گازی کمک کننده پتروشیمی هایی هستند که برپایه خوراک گازی اند. پتروشیمی بوعلی و یا نوری و دیگر پتروشیمی هایی که خوراک مایعی هستند می توانند با ساختار پتروپالایشی خوراکشان را تامین کنند. پس همه پتروشیمی ها نمی توانند از مزیت پتروپالایشی بهره ببرند . خوراک مایعی ها می توانند که از این طریق زنجیره تولید تکمیل شود و مشکل خوراک این نوع پتروشیمی ها نیز برطرف می شود. مثلا پتروشیمی اراک خوراک خود را از پالایشگاه اراک تامین می کند و این بدان معناست که پالایشگاه اراک پتروپالایشی بوده است.

 سرمایه گذاری پتروشیمی ها را چطور می بینید و چه پیش بینی دارید؟

مشکلات سرمایه گذاری این است که اگر در گذشته در بهترین شرایط می توانستیم 2 میلیارد دلار سرمایه گذاری سالانه انجام دهیم الان انتظار سرمایه گذاری سالانه 5 میلیارد دلار است. شاید در گذشته شرکت های پتروشیمی با آورده مالی خود و یا از طریق منابع بانک ها سرمایه گذاری می کردند اما امروز اصل موضوع چگونگی سرمایه گذاری مالی است و باید روش های تامین مالی شناسایی شود تا سرمایه گذاری تحقق یابد.