با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، تحریم‌های هدفمند آمریکا علیه صنعت انرژی روسیه جان تازه‌ای گرفته است. در حالی که ارتش اوکراین با تسلیحات جدید آمریکایی زیرساخت‌های انرژی روسیه را هدف قرار می‌دهد، افزایش عرضه نفت از سوی کشورهای خاورمیانه و اشباع ذخایر چین باعث شده بازار جهانی با مازاد تولید بی‌سابقه‌ای مواجه شود؛ وضعیتی که نه‌تنها درآمدهای نفتی کرملین را نصف کرده بلکه اقتصاد روسیه را در تنگنایی بی‌سابقه فرو برده است.
با روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ، نگرانی‌های روسیه در حوزه‌ی تولید و صادرات انرژی افزایش پیدا کرده است. از یک‌سو با حمایت و تسلیح آمریکا، ارتش اوکراین زیرساخت‌های متعدد حوزه‌ی انرژی روسیه را مورد هدف قرار می‌دهد و از سوی دیگر، تحریم‌های غرب به‌ویژه آمریکا هدفمندتر و مؤثرتر اعمال می‌شوند. دولت سعودی و سایر تولیدکنندگان نفت و گاز در منطقه‌ی خاورمیانه با افزایش ظرفیت تولید و عرضه به بازارها، شرایط بازار را برای روسیه بیش از پیش وخیم کرده‌اند.
افزایش عرضه‌ی نفت و گاز طبق پیش‌بینی برخی کارشناسان تا سال ۲۰۲۷ ادامه خواهد داشت؛ بر این اساس، گلدمن ساکس به مشتریان خود اعلام کرده که قیمت نفت برنت ممکن است تا محدوده‌ی پایینِ ۴۰ دلار سقوط کند.
افزایش عرضه نفت قوز بالا قوز برای پوتین
کشوری همچون چین، که بزرگ‌ترین واردکننده‌ی نفت در جهان است، ذخایر استراتژیک نفت خود را تقریباً تا حد انفجار پر کرده و دیگر نمی‌تواند مازاد عرضه را جذب کند. نفت اضافی اکنون روی آب و در ناوگانی عظیم از نفت‌کش‌های شناور ذخیره می‌شود.
آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش‌های خود تصریح کرده است که امسال حداکثر ۷۰۰ هزار بشکه افزایش تقاضا خواهیم داشت و در سال آینده نیز افزایش تقاضایی بیش از این میزان متصور نیست. با این وجود، تولیدکنندگان اصلی نفت و گاز بدون ملاحظه، تولیدات خود را روزافزون افزایش می‌دهند؛ به‌نحوی‌که غلبه‌ی عرضه بر تقاضا برایشان کاملاً بی‌اهمیت است.
با این اوصاف، روسیه که تحت فشار تحریم‌های آمریکا و اروپا مجبور به ارائه‌ی تخفیف‌های ویژه‌ی نفتی و گازی به شرکای شرقی خود، از جمله چین و هند، شده است، وضعیت بدتری پیدا کرده است. طبق آمارهای منتشرشده، درآمدهای صادراتی کرملین از سوخت‌های فسیلی از زمان تهاجم به اوکراین نصف شده است.
در ماه سپتامبر، به کمترین میزان ماهانه یعنی ۵۴۶ میلیون دلار رسیده است. مازاد حساب جاری از ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی به صفر سقوط کرده و درآمدهای بودجه‌ای از نفت و گاز در سال گذشته ۲۶ درصد کاهش یافته‌اند. این درآمدها ممکن است در سال ۲۰۲۶ حتی بیشتر کاهش یابند.
اکنون که دونالد ترامپ علاوه بر هدفمند ساختن تحریم‌ها، تسلیحات جدیدی به اوکراین داده است تا بتواند زیرساخت‌های روسیه را مورد هدف قرار دهد، شاهدیم ظرفیت پالایشگاهی روسیه تا یک‌پنجم نسبت به وضعیت عادی تولید کاهش یافته است؛ امری که ضربه‌ی اقتصادی قابل‌توجهی برای روسیه محسوب می‌شود.
چالش جدی کاهش منابع بودجه روسیه
مضاف بر همه‌ی این موارد، پوتین که با کاهش بودجه مواجه شده است، بانک‌های روسی را موظف کرده تا در خصوص بودجه‌های نظامی وام بدهند. طبیعی است که چنین سازوکارهایی می‌توانند به‌صورت موقت حفره‌های مالی و بودجه‌ای روسیه را پر کنند، اما در درازمدت مشکلات شدیدتری ایجاد خواهند کرد.
مازاد تولید جهانی نفت به‌قدری است که ترامپ می‌تواند تولید نفت روسیه را تحریم کند، بدون آن‌که در داخل کشور خود با شوک قیمتی در بازار نفت و به‌ویژه بنزین روبه‌رو شود. کارشناسان بر این باورند که او به احتمال زیاد از سعودی‌ها تضمین گرفته که در صورت لزوم، دریچه‌های تولید را بازتر خواهند کرد تا بازار را تثبیت کنند.
در پی چنین سیاستی، لوک‌اویل و روس‌نفت، دو شرکت بزرگ روسی، تحت شدیدترین، دقیق‌ترین و هدفمندترین تحریم‌های آمریکا قرار گرفته‌اند؛ تا جایی‌که هر فرد، سازمان یا کشوری که بیش از سه میلیون بشکه نفت از این دو غول نفتی روسیه خرید داشته باشد، از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا به‌شدت تنبیه می‌شود.
ادامه همکاری نفتی با روسیه در هاله ای از ابهام
اتحادیه‌ی اروپا نیز ۱۱۲ نفت‌کش دیگر از «ناوگان سایه» پوتین را به فهرست تحریم‌های خود افزوده است. این اتحادیه متعهد شده است که خرید هرگونه گاز طبیعی مایع بیشتر از روسیه را از ژانویه‌ی ۲۰۲۷ متوقف کند؛ تصمیمی که به‌موقع اتخاذ شده، چراکه اتحادیه‌ی اروپا هم‌اکنون بیش از سایر مناطق جهان، به‌طور جمعی LNG روسیه را وارد می‌کند.
با توجه به فشارهای اخیر ترامپ بر خریداران اصلی نفت و گاز روسیه، یعنی هند، چین و ترکیه، این کشورها نیز در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته‌اند و ادامه‌ی تجارتشان با روسیه را مردد می‌دانند؛ زیرا تصور می‌کنند ممکن است از سیستم بین‌المللی تجاری دلاری حذف شوند. در چنین وضعیتی، محوریت یافتن یوان چین به‌عنوان ارز جایگزین برای مبادلات تجاری روسیه نیز چندان قابل تصور نیست.
پوریا کریم پور