مات شدن سلطان انرژی در صفحه شطرنج معادلات جهانی

مات شدن سلطان انرژی در صفحه شطرنج معادلات جهانی

مات شدن سلطان انرژی در صفحه شطرنج معادلات جهانی
در روزهایی به سر می‌بریم که در تاریخ اکتشاف ١۴٠ ساله نفت بی‌سابقه است. با منفی شدن قیمت نفت، بسیاری از معادلات بازارهای جهانی طلای سیاه بهم خورده و نگرانی از ادامه روند سقوط قیمت، تولیدکنندگان را وادار به تصمیم‌ گیری سخت در خصوص کاهش تولید کرده است. در هر صورت بازی سلطان انرژی دنیا در صفحه شطرنج بازارهای جهانی به گونه‌ای رقم خورده که برخی آن را پایان سلطه‌جویی نفت بر اقتصاد دنیا می خوانند. از سویی دیگر سقوط قیمت نفت تاکنون بیشترین تاثیر را بر صنعت نفت آمریکا خودنمایی کرده و نیمی از تولیدات نفت نامتعارف و گران این کشور در آستانه توقف است. از این رو برای روشن تر شدن ابعاد این شکست تاریخی، گفت‌وگویی با فریدون برکشلی رئیس مرکز مطالعات نفت وین، سید مهدی حسینی مسئول اسبق قراردادهای نفتی ایران، سید حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فراورده های نفتی، هدایت الله خادمی عضو کمیسیون انرژی مجلس و پیمان مولوی دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران داشتیم که مشروح آن در ذیل آمده است.

مات شدن سلطان انرژی در صفحه شطرنج معادلات جهانی

مریم علیزاده

در روزهایی به سر می‌بریم که در تاریخ اکتشاف ١۴٠ ساله نفت بی‌سابقه است. با منفی شدن قیمت نفت، بسیاری از معادلات بازارهای جهانی طلای سیاه بهم خورده و نگرانی از ادامه روند سقوط قیمت، تولیدکنندگان را وادار به تصمیم‌ گیری سخت در خصوص کاهش تولید کرده است. در هر صورت بازی سلطان انرژی دنیا در صفحه شطرنج بازارهای جهانی به گونه‌ای رقم خورده که برخی آن را پایان سلطه‌جویی نفت بر اقتصاد دنیا می خوانند. از سویی دیگر سقوط قیمت نفت تاکنون بیشترین تاثیر را بر صنعت نفت آمریکا خودنمایی کرده و نیمی از تولیدات نفت نامتعارف و گران این کشور در آستانه توقف است. از این رو برای روشن تر شدن ابعاد این شکست تاریخی، گفت‌وگویی با فریدون برکشلی رئیس مرکز مطالعات نفت وین، سید مهدی حسینی مسئول اسبق قراردادهای نفتی ایران، سید حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فراورده های نفتی، هدایت الله خادمی عضو کمیسیون انرژی مجلس و پیمان مولوی دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران  داشتیم که مشروح آن در ذیل آمده است.

تاثیر نفت منفی بر آینده طلای سیاه

در ابتدا فریدون برکشلی، رئیس مرکز مطالعات نفت وین در مورد اتفاق منفی شدن قیمت معاملات آتی نفت در امریکا اینطور می‌گوید: در تاریخ صنعت نفت شاید قیمت نفت هرگز منفی نشده باشد، اما نکته ای که لازم است مورد توجه قرار دهیم این است که قیمت منفی یا صفر، به لحاظ کمبود مخازن و انبارها و تاسیسات لازم برای نگهداری و انتقال نفت است. واقعیت این است که در قیمت‌های پایین، خریداران بیشتر هستند ولی مشکل در فقدان فضا برای انتقال و ذخیره‌سازی است. در حال حاضر، مخازن نفتی اشباع شده‌اند. پالایشگاه‌ها خواهان نفت برای پالایش نیستند و انبارهای آنان پر شده و ترمینال ها هم مملو از نفت هستند. پدیده تعجب آور این که خطوط لوله انتقال نفت و فرآورده هم اکنون به عنوان انبار و برای نگاهداری نفت، استفاده می شود. از سوی دیگر انبارهای روی آب هم عموماً پر هستند. نفتکش‌های غول پیکر و پر هزینه که برای جابجایی نفت در اقیانوس ها ساخته شده اند، هم‌اکنون از آن ها بعنوان انبار نفتی استفاده می شود. این را از این نظر می گویم که در حال حاضر به جهت محدودیت تقاضا، نفت فیزیکی و تحویل آنی است که بدون مشتری و خریدار است. همین حالا هم نفت در بازارهای آتی، مثلا تحویل ماه‌های ژوییه و آگوست بالای ۴۰ دلار در بشکه است.

اما سید حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی معتقد است: اتفاقی که در 19 آوریل برای قراردادهای آتی نفت WTI افتاد بیشتر به دلیل آن بود که هنوز موعد اجرای توافق کاهش 10 میلیون بشکه ای تولید نفت اوپک پلاس نرسیده بود. اما به نظر می رسد با شروع ماه می و عملیاتی شدن توافق کاهش 10 میلیون بشکه در روز اوپک پلاس، تا حدودی جلوی ریزش قیمت نفت گرفته شود. از این رو حسینی معتقد است اتفاقی که در هفته گذشته برای قراردادهای آتی نفت وست تگزاس افتاد، مجددا در ماه می برای قراردادهای ماه ژوئن تکرار نخواهد شد.

همچنین سیدمهدی حسینی کارشناس ارشد مسائل نفتی بر این باور است که: اتفاق نادرماه گذشته را نمی توان ادامه دار دانست چراکه در حال حاضر می بینیم قیمت نفت فیوچرز برای تحویل در ماه ژوئن مطابق روزهای گذشته بوده و سقوط قیمتی را تجربه نمی کند. در نتیجه منفی شدن مجدد قیمت نفت وست تگزاس چندان محتمل نخواهد بود.

 کاهش تولید بازهم می تواند سبب تقویت قیمت شود؟

برکشلی در این رابطه پاسخ می دهد: تولید کنندگان برای مدیریت بازار جهانی نفت، ابزاری غیر از کاهش تولید ندارند. طی دهه های گذشته، مهم‌ترین اقدام اوپک و حالا اوپک پلاس، در ارتباط با تنظیم بازار از طریق سقف تولید بوده است. البته، در بعد روانی هم اوپک خوب عمل کرده است. مدیریت روانی بازار توسط اوپک غالبا به درستی عمل شده است. روسیه در فضای بازار مجازی و رفتار روانی بازار، آماتور و ابتدایی عمل می‌کند. اوپک به رفتار و کارکرد روانی بازار اشراف و تسلط بالایی دارد. درگذشته اوپک فقط سقف تولید را تعیین نمی کرد بلکه سقف تولید و سقف قیمت را تعیین می‌کرد. به عبارتی، سقفی از تولید را مشخص می کرد که قیمت معینی را تامین کند که البته این اقدامات تابعی از شرایط بازار بود. در اجلاس ۱۷۷ اوپک در دسامبر ۲۰۱۹ عبدالعزیز، وزیر نفت عربستان، پیشنهاد تعیین کف قیمت را ارایه کرد(Price floor ), یعنی تعیین قیمتی که حداقل انتظار اوپک و پلاس است. روسیه با این پیشنهاد و طرح علنی آن مخالف بود و اعتقاد داشت که قیمت کف در هر اجلاسی برای سه ماهه بعد قابل ارزیابی و تعیین است. فکر می‌کنم که این رویه از سوی روسیه، نشان می‌داد که مسکو علاقمند به برقراری رابطه طولانی و مستمر با اوپک نبود.

سید مهدی حسینی نیز می‌گوید: باتوجه به از بین رفتن تقاضای 30 میلیون بشکه ای نفت در روز از بازارهای جهانی، پیش بینی می شود که کاهش 10 میلیون بشکه ای تولید اوپک پلاس چندان تاثیری برای متعادل کردن قیمت نفت نداشته باشد. همچنین در ماه اخیر آمریکا به دستور ترامپ ذخایر خود را از نفت ارزان پُر کرده بود و این شد که شب گذشته به دلیل نبود امکان ذخیره سازی نفت برای تحویل در ماه می، هیچ خریداری برای نفت تحویلی ابن ماه پیدا نشد.

هدایت الله خادمی عضو کمیسیون انرژی مجلس در مورد تقاضای نفت اما معتقد است: بازگشت چین به صحنه فعالیت تا حدی می تواند امیدوار کننده تلقی شود چراکه این کشور عمده مصرف کننده کامودیتی به ویژه نفت در دنیا است. اما معضل بزرگتر، خاموش بودن چراغ فعالیت صنعتی در کشورهای اروپایی و آمریکایی است چراکه مقصد اصلی صادرات محصولات چینی، کشورهای مذکور هستند که فعلا شدیدا درگیر شیوع کرونا بوده و هر روز سطح تقاضای خود از کالاهای غیرپزشکی و درمانی را کاهش می دهند. باید این موضوع را در نظر داشت که جامعه جهانی نبایست نسبت به افت قیمت نفت بی تفاوت باشد چراکه اقتصاد نفت تا پیش از کرونا از بزرگترین اقتصادهای دنیا محسوب می شد که میلیون ها شغل بصورت مستقیم یا غیرمستقیم به آن وابسته بودند که درصورت افول این صنعت شاهد رخداد فاجعه های اقتصادی و اجتماعی در سطح دنیا خواهیم بود. بنابراین برای روشن نگه داشتن موتور نفت که محرک بسیاری از فعالیت های دیگر در سطح دنیاست، نباید به سادگی از بحران سقوط قیمت نفت عبور کرد.

از منظر اقتصادی نیز پیمان مولوی دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران این طور می گوید که: باید واقع بینانه به موضوع کاهش تقاضای مواد خام در دنیا نگاه کرد. قطعنا با شیوع بیشتر کرونا و درگیر شدن کشورهای تولیدکننده کامودیتی و به ویژه نفت در دنیا، زنجیره تامین دچار اختلال خواهد شد اما باید توجه داشت که سمت تقاضا بیش از عرضه آسیب خواهد دید چراکه متقاضی اصلی مواد اولیه در دنیا، کشورهای بزرگ و صنعتی هستند که بخش اعظمی از تقاضا در نفت و سایر کامودیتی ها را شکل می دهند.

آینده قیمت نفت به کدام سو خواهد رفت؟

سیدمهدی حسینی در مورد پیش بینی قیمت نفت بر این باور است که احتمال می رود با کاهش یافتن محدودیت های قرنطینه در بسیاری از کشورها و همچنین رسیدن به فصول سرد سال، قیمت های نفت تا حد زیادی به سقف 30 تا 35 دلار بازگردد اما این موضوع منوط به رخداد سه عامل است: اول اینکه اوپک پلاس میزان بیشتری از تولید خود را کاهش دهد چراکه کاهش تولید 10 یا 8 یا 6 میلیون بشکه ای در روز دوای درد افت 30 میلیون بشکه ای تقاضا نخواهد بود. مضاف بر اینکه هم اکنون بسیاری از مخازن نفتی نیز از نفت ارزان مملو هستند. ثانیا کشورهایی همچون نروژ وکانادا نیز باید بپذیرند که کاهش تولید بیشتری را در دستور کار خود قرار دهند وگرنه محکوم به زوال در بازار نفت خواهند بود.

سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فراورده های نفتی در خصوص بهبود تقاضا و افزایش قیمت نفت تا حدی نگرش مثبت دارد و می گوید: کاهش محدودیت قرنطینه در بسیاری از کشورها و بازگشت نسبی بخش حمل و نقل به فعالیت، به نظر می رسد اوضاع تقاضای نفت از بحران خارج شود. همچنین اخیرا دانشگاه هاروارد مقاله را در خصوص تاثیر ادامه محدودیت های قرنطینه بر شیوع کرونا منتشر کرده که در آن اشاره شده قرنطینه چندان که ما انتظار داریم در کنترل کامل شیوع کرونا تاثیر نخواهد داشت و پیشنهاد شده کسب و کارها بطور تدریجی به فعالیت بازگردند. از این رو برخی از کشورهای بزرگ اروپایی همچون آلمان از محدودیت های قرنطینه کاسته اند. همچنین در شرق آسیا شاهد آن هستیم که به جز ژاپن سایر کشورها به صحنه فعالیت بازگشته اند.

از سوی دیگر به نظر می رسد حمل و نقل عمومی همچنان بی رونق بماند چرا که اغلب مردم از ترس عدم ابتلا به کرونا ترجیح می دهند از وسایل نقیله شخصی استفاده کنند که این موضوع نیز سبب افزایش تقاضا در بخش سوخت خواهد شد. در نتیجه می توان امیدوار بود در هفته های پیش رو، تا حدی بحران قیمت نفت کم رنگ‌تر شود اما همچنان ضعف شدید تقاضا، بازار نفت را تهدید می کند.

اما عضو کمیسیون انرژی مجلس چندان به آینده قیمت نفت امیدوار نیست و می گوید: در حال حاضر همه ‌گیری ویروس کرونا تمام احتمالات برای قیمت نفت را بر هم زده و هرگونه توافق برای کاهش تولید نیز نتوانسته ترمز سقوط آن را بکشد. در نتیجه اگر روند فعلی زمین گیر شدن فاکتورهای اقتصاد جهانی ادامه یابد، چندان دور از انتظار نیست که حادثه منفی شدن قیمت نفت در روز 19 آوریل، به یک سنت در بازارهای جهانی نفت تبدیل شود چراکه هنوز تاثیرات عمیق بحران کرونا بر فعالیت های صنعتی و اقتصادی کشورهای پیشرفته به طور کامل ارزیابی نشده و در صورت انتشار آمارهای ناامیدکننده از این کشورها که بخش بزرگی از اقتصاد دنیا را در دست دارند، شاهد افت بیشتر تقاضای نفت خواهیم بود. در صورت تداوم محدودیت های قرنطینه در کشورهای صنعتی، رفته رفته نفت به کالای بی‌ارزشی تبدیل خواهد شد که ارزشی برار با ذغال سنگ پیدا کند.

تولیدکنندگان تا چه زمان می توانند با این قیمت ها به تولید ادامه دهند؟

برکشلی در این خصوص می گوید: همانطور که اشاره شد، آن دسته از تولید کنندگانی که با هزینه بالا نفت تولید می کنند، نمی‌توانند، این مسیر را ادامه دهند. این ها عمدتا تولیدکنندگان شیل هستند که در واقع از اواسط فوریه با تنفس مصنوعی و زیر دستگاه اکسیژن دوام آورده اند و هم اکنون عموما در آستانه ورشکستگی قرار دارند. البته تولید کنندگان نفت خام های متعارف هم در امریکا و کانادا اصلا وضع بهتری ندارند. در امریکای شمالی هم مکانیزمی برای کمک و حمایت به آنان تعریف نشده است. یعنی یارانه یا معافیت های مالیاتی برای کمک به آنان در دست نیست. البته قابل انجام است، اما برای دوره اول ریاست جمهوری ترامپ، جواب نمی دهد چراکه ترامپ برای نجات خودش و نجات شیل تنها تا پیش از نوامبر امسال که انتخابات خواهد بود فرصت دارد. در خاورمیانه، آفریقا و برخی کشورهای امریکای جنوبی، اما شرایط فرق دارد. نفت را با قیمت های زیر ۱۰ دلار هم می‌توان تولید کرد، ولی مشکلات بسیار جدی اقتصادی و سیاسی، گریز ناپذیر خواهد بود.

خادمی اما موضوع کاهش تقاضای نفت را فراتر از موضوع تولیدکنندگان می داند. وی در این باره معتقد است:  باید این موضوع را در نظر داشت که جامعه جهانی نباید نسبت به افت قیمت نفت بی تفاوت باشد چراکه اقتصاد نفت تا پیش از کرونا از بزرگترین اقتصادهای دنیا محسوب می شد که میلیون ها شغل بصورت مستقیم یا غیرمستقیم به آن وابسته بودند که درصورت افول این صنعت شاهد رخداد فاجعه های اقتصادی و اجتماعی در سطح دنیا خواهیم بود. بنابراین برای روشن نگه داشتن موتور نفت که محرک بسیاری از فعالیت های دیگر در سطح دنیاست، نباید به سادگی از بحران سقوط قیمت نفت عبور کرد.

رویای آمریکا و آینده نفت شیل

رئیس مرکز مطالعات نفت وین در باره سرنوشت نفت شیل به این نکته اشاره می کند که صنعت نفت در آمریکا کاملا خصوصی بوده و تابعیت چندانی  از حاکمیت ندارد چراکه در امریکا، تولید کنندگان نفت به دلیل خصوصی بودن باید پاسخگوی سهامداران خود باشند. یعنی هر زمان که تولید اقتصادی نبود، کسب و کار خود را تعطیل کرده، اعلان ورشکستگی می کنند و از دولت بیمه بیکاری می گیرند. اما در خاورمیانه صنعت نفت باید خرج یک ملت را تامین کند. باید انرژی لازم برای ادامه و استمرار حیات یک اقتصاد را تامین کند. این دشوار است، شاید در صورت ادامه قیمت های پایین نفت خاورمیانه و آفریقا و امریکای جنوبی باید در انتظار شرایط سختی باشد.

البته همانطور که بارها هم صحبت شده است، هم چالش است و هم فرصت. اقتصاد ایران بزرگ، گسترده و فراخ است و از جمعیت جوان و تحصیل‌کرده مطلوبی بهره می‌برد. لذا در صورت برنامه ریزی‌های درست و درک و بهره برداری از تمامی امکانات، قطعا نسبت به بقیه کشورهای خاورمیانه، از شرایط بهتری برخوردار است.

از سوی دیگر سیدمهدی حسینی در این باره می گوید: تولیدکنندگان  نفت در آمریکا به دلیل سقوط قیمت نفت دیگر نمی توانند بر رقابت های درون کشوری خود در خصوص تولید نفت، بدون کاهش قابل توجه، ادامه دهند. چراکه پیش بینی می شود با تداوم روند کنونی قیمت نفت، حداقل 7 میلیون بشکه از تولید نفت شیل از بین برود. در نتیجه ممنطقی تر آن است که آمریکا نیز هرچه زودتر تن به کاهش تقریبا 4 میلیون بشکه در روز دهد.

همچنین مولوی نیز در مورد اقتصاد آمریکا و صنعت نفت این کشور می‌گوید: باید توجه داشت که ایالات متحده درحال حاضر به شدت درگیر مبارزه با شیوع ویروس کرونا بوده و بخش های مهمی از اقتصاد کشورش را در این مورد بسیج کرده است. از سویی دیگر نفت شیل درگاه اقتصادی مهمی برای ایالات متحده محسوب می شود که افزایش تولید در این بخش سبب استقلال امریکا در حوزه بسیار مهم نفت می شود.اما درحال حاضر هرچه رئیس جمهور این کشور بیشتر در جهت بازگرداندن ثبات به بازار نفت تلاش می کند، نتیجه خاصی در تابلوی معاملات بازارهای جهانی نفت حاصل نمی شود.از این رو تا پایان بحران کرونا اگر شیل نتواند بر مشکلات عدیده خود فائق آید، چندان نمی توان به آینده این صنعت پُرهزینه مطمئن بود.

۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ ۱۱:۰۷
تعداد بازدید : ۶۰۲