هرچند نفت این روزها نسبت به چند ماه پیش که در بازار آتی آمریکا به زیر صفر رسید و در بازار اروپا به کمتر از 20 دلار بر هر بشکه سقوط کرد، شرایط بهتری دارد؛ اما همچنان سایه شوم شیوع ویروس کرونا بر بازار این کالای اساسی حضور دارد. بسیاری از موسسات و سازمان‌های بین‌المللی اخیرا مجددا در خصوص تاثیر شیوع کرونا بر میزان تقاضا هشدار داده و اعلام کرده‌اند که متوسط سالانه مصرف طلای سیاه حتی سال آینده میلادی نیز به میزان پیش از شیوع بیماری کویید-19 باز نمی‌گردد. تقاضای ضعیف برای نفت ریشه در کاهش تقاضا برای محصولات پالایشی مصرفی در بخش حمل و نقل از جمله بنزین و سوخت جت دارد. تداوم ضعف تقاضا در بازار محصولات پالایشی این نگرانی را ایجاد کرده که موجب تعطیلی همیشگی برخی پالایشگاه‌ها در بسیاری از نقاط جهان شود.
شعاع اثرگذاری کرونا تا 2021
در حالی که نفت برنت از کف قیمتی خود که در ماه آوریل و در بحبوحه شیوع ویروس کرونا تجربه کرد بیش از 100 درصد افزایش یافته و در ماه‌های اخیر با فروکش کردن تب همه‌گیری این بیماری برآوردها از رشد تقاضا رو به افزایش گذاشته، اما سازمان‌ها و موسسات بین‌المللی در آخرین برآوردهای خود از شرایط بازار نفت مجددا چشم‌اندازه تیره‌ای پیش روی آن مجسم کرده‌اند.
آژانس بین‌المللی انرژی برآورد تقاضای نفت سال ۲۰۲۰ خود را با توجه به ضعف تقاضا کاهش داده و پیش‌بینی کرده است که تقاضای نفت حتی در سال ۲۰۲۱ کمتر از سال ۲۰۱۹ خواهد بود. این سازمان در جدیدترین گزارش ماهانه خود اعلام کرده است که متوسط روزانه تقاضا برای نفت‌خام در سال 2020 حدود 1/8 میلیون بشکه نسبت به سال گذشته میلادی کاهش یابد و به کمتر از 92 میلیون بشکه در روز برسد. این برآورد حدود 140 هزار بشکه از برآورد ماه پیش آژانس کمتر است؛ این اولین بار طی چند ماه گذشته است که IEA برآورد خود از تقاضای نفت را کاهش می‌دهد. آژانس تاکید می‌کند که کاهش تقاضا را با توجه به تاثیر شیوع ویروس کرونا بر حمل و نقل به خصوص کاهش سفرهای هوایی در سراسر جهان انجام داده است. در واقع این نهاد کاهش مصرف سوخت جت را دلیل اصلی ضعف تقاضای نفت‌خام می‌داند. تعداد سفرهای هوایی ثبت شده در آوریل نزدیک به ۸۰ درصد و در ماه ژوئن ۶۷ درصد کمتر از سال گذشته بوده است. این آمار نشان می‌دهد که بخش حمل‌ونقل هوایی و جاده‌ای که اساسی‌ترین محل مصرف نفت به شمار می‌روند، همچنان با ضعف بسیاری روبه‌رو و تحت تاثیر اثرات شیوع ویروس کرونا قرار دارند. اما نکته قابل توجه گزارش آژانس بین‌المللی به برآورد این سازمان از رشد تقاضای نفت در سال آینده اختصاص دارد. آژانس هرچند بر این باور است که مصرف نفت در سال آینده میلادی رو به بهبود خواهد گذاشت و نسبت به سال جاری 2/5 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت اما در نهایت متوسط مصرف نفت در سال 2021 حدود 1/97 میلیون بشکه در روز خواهد بود که نسبت به میزان آن در سال 2019 و پیش از همه‌گیری ویروس کرونا همچنان به شکل قابل توجهی کمتر است.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز بر حاکم بودن اثرات ویروس کرونا بر بازار نفت تاکید کرده و آن را عامل مبهم بودن شرایط این بازار دانسته است. این سازمان متوسط مصرف روزانه نفت‌خام در سال جاری میلادی را 1/8 میلیون بشکه کمتر از سال 2019 می‌داند و مانند آژانس بین‌المللی انرژی هرچند که بر رشد مصرف نفت در سال 2021 تاکید می‌کند، اما بر این باور است که متوسط سالانه آن همچنان در سطحی پایین‌تر از سال 2019 باقی خواهد ماند. این سازمان در بخشی از گزارش خود به قیمت فرآورده بنزین به عنوان مهمترین محصول به دست آمده از نفت در آمریکا پرداخته است. بر اساس این گزارش قیمت خرده فروشی هر گالن بنزین در این کشور در ماه جولای 18/2 دلار بوده که هرچند از رشد 10 سنتی نسبت به ماه پیش از آن برخوردار بوده است، اما همچنان بیش از 50 سنت ارزان‌تر از مدت مشابه سال پیش قیمت‌گذاری شده است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا بر این باور است که قیمت این سوخت با پایان یافتن فصل سفرهای تابستانی رو به کاهش خواهد گذاشت به طوریکه در فصل چهارم سال جاری به کمتر از 2 دلار در هر گالن خواهد رسید. این سازمان همچنین در بخشی از گزارش خود به کرک اسپرد بنزین پرداخته که در ماه مه به دنبال افت بی‌سابقه قیمت نفت، منفی شده بود. کرک اسپرد این سوخت هرچند در ماه‌های اخیر افزایش یافته اما همچنان در سطح بسیار پایینی قرار دارد و این موضوع حیات پالایشگاه‌ها را تهدید می‌کند. کرک اسپرد بنزین در ماه گذشته میلادی 4 سنت در هر گالن رسید. اوپک نیز مانند دو سازمان دیگر در آخرین گزارش ماهانه خود پیش‌بینی مشابهی از شرایط بازار نفت داشته و بر تیره بودن چشم‌انداز سمت تقاضا تاکید کرده است. این سازمان نیز بر این باور است که حتی در سال 2021 نیز تقاضای نفت به سطح پیش از کرونا نخواهد رسید.
اما نگرانی‌ها از ضعف تقاضا در حالی اوج می‌گیرد که سمت عرضه بازار نفت در حال بازیابی است. اوپک و متحدانش در آخرین نشست خود قدری توافق نفتی کاهش تولید را تعدیل کردند. در عین حال تولید نفت در آمریکا، کانادا و برزیل که به دلیل افت قیمت نفت از صرفه اقتصادی خارج شده و کاهش یافته بود، رو به بهبود گذاشته است. این عوامل همگی احتمال افزایش فشارها بر قیمت نفت در ماه‌های پیش رو را مطرح می‌کنند. موضوعی که آژانس بین‌المللی انرژی از آن با عنوان «تعادل شکننده» بازار نفت نام می‌برد و احتمال برهم خوردن تعادل کنونی را مطرح می‌کند.
تنگنای کرونایی صنعت پالایشی
اما کاهش تقاضا به غیر از نگرانی از بهم خوردن تعادل بازار نفت برای معامله‌گران این بازار، حامل پیام نه چندان خوشایند دیگری هم هست؛ کاهش فعالیت روز افزون پالایشگاه‌ها در سراسر جهان که بعضا به خاموشی کامل هم رسیده است. آنطور که رویترز در گزارشی مطرح می‌کند، برخی پالایشگران در حال تعطیلی دائمی تأسیسات فرآوری خود در آسیا و آمریکای شمالی هستند و هرچند کرونا نسبتا در اروپا کنترل شده و به دنبال خروج کشورهای اروپایی از قرنطینه میزان مصرف سوخت در قاره سبز رو به افزایش گذاشته است، اما رویترز هشدار می‌دهد که ممکن است مقصد بعدی این تعطیلی‌ها اروپا باشد. بر اساس این گزارش، شیوع بیماری کووید -۱۹، ابتدا تقاضای سوخت را ۳۰ درصد کاهش داد و فعالیت پالایشگاه‌ها به‌طور موقت متوقف شد. هرچند میزان مصرف تا حدودی بازیابی شده است اما همانطور که سه سازمان بزرگ و بین‌المللی در آخرین گزارش ماهانه خود تاکید کرده‌اند، همچنان تا رسیدن به سطح پیش از همه‌گیری این بیماری راه بسیاری در پیش دارد و این می‌تواند برخی پالایشگران را به گرفتن تصمیمی سخت برای تعطیلی دائمی تاسیسات خود وادار کند. در این زمینه رویترز از شرکت انگلیسی- هلندی شل تأسیسات پالایشگاه تابانگائو در فیلیپین را با ظرفیت ۱۱۰ هزار بشکه در روز است، به‌طور دائم تعطیل کرده. ماراتن پترولیوم، بزرگترین پالایشگر ایالات متحده آمریکا از نظر حجم، قصد دارد فعالیت در پالایشگاه‌های مارتینز ایالت کالیفرنیا و گالوپ ایالت نیومکزیکو را به‌طور دائم متوقف کند.
پلاتس نیز در گزارش مشابهی لیستی از پالایشگاه‌هایی منتشر کرده است که یا فعالیت خود را محدود کرده یا به طور کامل در خاموشی فرو رفته‌اند. در این گزارش به غیر از پالایشگاه تابانگائو فیلیپین از دو پالایشگاه دیگر یکی در استرالیا با نام گیلانگ و دیگری در نیوزلند با نام مارسدن پوینت نام برده شده که تا آینده نامعلوم تعطیل شده‌اند. مسئولین این پالایشگاه‌ها اعلام کرده‌اند که شرایط نامساعد اقتصادی ناشی از شیوع ویروس کرونا که به کاهش مسافرت‌های جاده‌ای و هوایی در سراسر جهان بدل شده عامل این خاموشی‌ها است. شرایط برای دیگر پالایشگران نیز چندان مساعد نیست. بزرگترین شرکت پالایشی دولتی هند که مالک 9 پالایشگاه در این کشور است اعلام کرده که با 75 درصد از توان خود فعال است. شرایط مشابهی برای دیگر پالایشگران بزرگ هندی بر قرار است و برخی خبرها از کاهش فعالیت پالایشگاه‌های کره‌جنوبی، ژاپنی و .... اطلاع می‌دهند. در اروپا ویروس کرونا سبب تعطیلی دائمی تأسیسات نشده است. با این حال، گروه گانور در ماه ژوئن اعلام کرد که در حال بررسی توقف استفاده از پالایشگاه آنتورپ با ظرفیت ۱۱۰ هزار بشکه در روز است زیرا کرونا به لحاظ اقتصادی به این پالایشگاه آسیب می‌رساند. مؤسسه مشاوره انرژی وود مکنزی به‌طور جداگانه برآورد کرده است که حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز یعنی حدود ۹ درصد ظرفیت پالایشی اروپا تا سال ۲۰۲۳-۲۰۲۲ در معرض خطر تعطیلی قرار دارد. این مؤسسه پالایشگاه‌های هلند، فرانسه و اسکاتلند را در فهرست تعطیلی‌های احتمالی قرار داده است.