صنعت نفت در چند سال گذشته با اتکا به توان داخلی تقریبا به خودکفایی دست یافته و این خودکفایی در تجهیزات نفتی بیش از 70درصد اعلام شده است؛ مسئله ای که بارها وزیر نفت به آن اشاره کرده است. در همین راستا نیز وزارت نفت با هدف حمایت از ساخت داخل، 10 گروه کالای اساسی وزارت نفت را مشخص و تمامی پیمانکاران را ملزم کرد تا نیازهای شان را در این گروه کالا از داخل تامین کنند.
اگرچه در این مسیر سازندگان داخلی با کمبودهای مالی و مواد اولیه مواجه شده اند، اما این حمایت قابل دفاع است. با این وجود وزارت نفت برای تداوم حمایت از سازندگان در قراردادهای جدید نفتی موسوم به «IPC» بندهایی در نظر گرفته است تا شرکت های داخلی وخارجی نه تنها از تجهیزات داخلی استفاده کنند بلکه زمینه برای انتقال دانش و تکنولوژی نیز فراهم شود. برای شفاف سازی در این خصوص گفت وگویی با محمدرضا مقدم، معاون وزیر در امور پژوهش و فناوری در وزارت نفت انجام شد.
وزیر نفت بارها از حمایت از توان داخلی در ساخت تجهیزات نفتی در قراردادهای جدید سخن گفته است، آیا می توان با استناد به رونمایی از این قراردادها، به تولیدکنندگان تجهیزات نفتی این امیدواری را داد که بازار آنها رونق می یابد و به زودی با شرایط جدید این قراردادها، استانداردهای تولیدات افزایش خواهد یافت؟
در قراردادهای جدید نفتی موسوم به «IPC» در ماده 4 به طور روشن و شفاف آمده که شرکت خارجی باید با شرکت های ایرانی مشارکت کند و هدف از این مشارکت انتقال دانش و توسعه تکنولوژی به شرکت های ایرانی اعلام شده است. این نقش را باید شرکت های اکتشاف و تولید E&p به عهده بگیرند. برای این منظور چند کارگروهی برای بررسی اجرای این ماده 4 دیده شده است، اما انتقال تکنولوژی تجهیزات نفتی مورد تاکید وزارت نفت است و باید این امر محقق شود. نحوه انتقال این تکنولوژی و دانش فنی براساس نوع همکاری شرکت های ایرانی با شرکت های خارجی مشخص خواهد شد. البته در صورتی که قراردادهای جدید نفتی با شرکت های داخلی منعقد شود، باز شرکت های ایرانی موظف هستند برای انتقال دانش فنی اقداماتی را انجام دهند.
با این مباحث الزام انتقال دانش فنی تجهیزات در قراردادهای جدید دیده شده است. چگونه این الزام اجرایی می شود؟
این الزام در این قراردادها دیده شده است. دو بند از بندهای آخری که دولت به تازگی مصوب کرد به این امر اختصاص دارد. وزارت نفت موظف است ساختار تشکیلاتی را به گونه ای تنظیم کند که برای تولید صیانتی، انتقال تکنولوژی به شرکت های ایرانی انجام شود. ساختارها را باید وزارت نفت تعیین و نظارت کند. البته در بند دیگری به منظور انطباق قراردادها با اصول مندرج در مصوبات دولت، کارگروهی با تخصص های فنی، حقوقی و مالی تشکیل شده تا این انطباق را تایید و تضمین کنند و با توجه به بندهایی که در مصوبه دولت نوشته شده است، می توان گفت انتقال دانش فنی و تکنولوژی تضمین شده است.
بـســـیـــــاری از تولیدکنندگان تجهیزات نفتی انتظار دارند که تجهیزات تولیدشده آنها با قراردادهای جدید نفتی مورد استفاده قرار گیرد، چه تضمینی وجود دارد که شرکت های خارجی به تعهدات شان در بهره برداری از این تجهیزات عمل کنند؟
اینکه تجهیزات داخلی در پروژه های آتی وزارت نفت مورد استفاده قرار گیرد، قطعی است. تاکید ما انتقال دانش فنی تجهیزات همراه با تولید محصول با کیفیت است. دانش فنی و فناوری اساس تولید محصول است و اگر کسی فناوری داشته باشد اما نتواند محصول تولید کند، موضوع قابل قبولی نیست. وقتی روی فناوری تاکید داریم یعنی به ساخت محصول با کیفیت براساس فناوری جدید و مورد نیاز برای قراردادهای جدید تاکید داریم.
در حال حاضر 65درصد از هزینه های یک پروژه، صرف کالا و تجهیزات می شود و طراحی مهندسی کالا و تجهیزات است که منجر به بهره برداری و تولید از یک واحد صنعتی می شود بنابراین اصل موضوع کالا و تجهیزات است. بنده بین طراحی مهندسی یا مهندسی کالا به مهندسی کالا و تجهیزات اعتقاد دارم زیرا این مسئله به طراحی مهندسی منجر می شود.
برخی معاونان و مدیران پروژه های نفتی براین باورند که استفاده از تجهیزات نفتی ریسک را در پروژه ها افزایش می دهد، آیا شما نیز چنین اعتقادی دارید که تکیه با توان داخلی ریسک را افزایش می دهد؟
وزارت نفت برای حمایت از سازندگان داخلی 10 قلم کالای اساسی نفت را مشخص کرد که اساس این کار بلوغ فناوری و ساخت بود که در حوزه تحقیق و توسعه سازندگان و طراحی مهندسی بروز و ظهور یافته است. بدون شک اگر این مسیر به درستی طی شود، جایی برای نگرانی نسبت به کالا و تجهیزات نفتی وجود ندارد زیرا راهی که انتخاب کردیم درست است. اگر طراحی مهندسی درست باشد ریسکی وجود ندارد و کالا قابل رقابت و از نظر کیفیت قابل اتکاست.
با این وجود هنوز مقاومت هایی برای استفاده از تجهیزات داخلی از سوی برخی مدیران دیده می شود و باور این مدیران این است که تجهیزات داخلی کیفیت لازم را ندارد؟
این دیدگاه نیز درست است، اما در چند سال گذشته تحولاتی در سازندگان در رسیدن به بلوغ فناوری ایجاد شده است و تلاش بر این بود تا استانداردهای فناوری، ساخت و تجارت را رعایت کنند تا به سطح بالایی از این استانداردها دسترسی داشته باشند. این استانداردها چراغ راه سازندگان شده است تا به استانداردهای بین المللی دست یابند که بتوانند ریسک تولید محصول را کاهش دهند. در حقیقت رعایت استانداردها، کیفیت محصولات را ارتقا می دهد تا فاقد ریسک شوند.
با این اوصاف 10 گروه کالای اساسی نفت این استانداردها را دارند؟
بله این 10 گروه به استانداردهای بین المللی و بلوغ فناوری دست یافته اند. از مجموع 10 گروه، قراردادهایی در چهار گروه عملیاتی شده است که این اطمینان را می دهد ریسکی برای استفاده از این اقلام وجود ندارد. اطمینان دارم ما در سرچاه نفت (ولهد wellhead) و رشته تکمیلی درون چاهی (دانهول) قابل رقابت هستیم.
متاسفانه با وجود تلاش های وزارت نفت، همچنان شاهد خرید تجهیزات از خارج کشور هستیم، با توجه به آغاز فصل جدید پروژه ها، آیامی توان امیدوار بود این تفکر اصلاح شود؟
در شرایط کنونی به دلیل کمبود پروژه ها، سازندگان با رکود مواجه شده اند، اما به زودی با آغاز پروژه های جدید مجددا رونق به سازندگان داخلی بازخواهد گشت. از سویی با راه اندازی سامانه کالا و خدمات و کنترل در روند پروژه ها، دیگر نگرانی برای غلبه تفکر برخی مدیران برای خرید از محصولات خارجی وجود ندارد زیرا در صورت مشاهده این تفکر، قرارداد فسخ خواهد شد. خوشبختانه این تفکر در مقایسه با 10 سال گذشته بسیار کمرنگ شده است.