بیت کوین عصای دست ایران در تحریم ؟

آیا معامله با ارزهای رمزنگاری شده می‌تواند راهی برای کاهش اثرات تحریم ایران توسط امریکا باشد؟ آیا این ارزها به خصوص «بیت‌کوین» توانایی معامله روزانه بالغ بر 2 میلیون و 500 هزار بشکه نفت خام برای ایران را دارند؟ مخاطرات چنین اقداماتی برای ایران چیست؟ در گزارش پیش رو با بررسی وضعیت معاملات در دنیا با ارزهای دیجیتال سعی کرده‌ایم به این پرسش‌ها پاسخ دهیم. همچنین برای شفاف شدن بیشتر موضوع با امیر جعفرزاده پژوهشگر اقتصادی و مدرس دانشگاه در این خصوص که ارزهای دیجیتالی تا چه اندازه در دوران تحریم برای ایران کارآمد خواهند بود نیز گفت‌و‌گویی انجام شده است. شما را به مطالعه مشروح این گزارش دعوت می‌کنیم.  «ایران» تاکنون موضعی صریح در مقابل ارزهای رمزنگاری شده نگرفته است. بیت‌کوین و دیگر ارزهای دیجیتال در ایران نه ممنوع هستند و نه به رسمیت شناخته شده‌اند. اما آن‌طور که به نظر می‌رسد ممکن است در ماه‌های پیش رو که ایران با سختی در فروش تولیدات خود به ویژه نفت خام مواجه می‌شود، ماجرای ارزهای دیجیتال شکل دیگری پیدا کند. البته معامله «نفت» با «بیت‌کوین» پیشتر در دنیا مورد توجه قرار گرفته است.

کوین‌تلگراف؛ وب‌سایتی مستقل که از سال 2013 تاکنون اخبار مربوط به ارزهای دیجیتالی را پوشش می‌دهد در سال 2015 در مقاله‌ای نوشته است: «هر کشوری برای خرید نفت به دلار امریکا نیاز دارد. این ممکن است با ظهور بازار مبادلات نفت با بیت‌کوین تغییر کند»

مفهوم «پترودلار» یا همان «دلار نفتی» از دهه 1970 به وجود آمده است. دلار به ازای نفت، منبع عمده درآمد کشورهای تولید کننده نفت خام در خاورمیانه و همین‌طور در دیگر نقاط جهان بوده است. کوین تلگراف در ادامه می‌نویسد که  با این حال، پترودلار در سال‌های اخیر زیر مقدار شدیدی از فشار قرار گرفته است. بسیاری سقوط قریب‌الوقوع پترودلار را به چند دلیل پیش‌بینی کردند. یکی از آن‌ها تمایل ایران برای انجام معاملات نفتی به یورو و دیگری خواست و تلاش ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه برای فاصله گرفتن از دلار در تبادلات نفتی این کشور است.

برای دهه‌ها این موضوع مطرح بوده است كه عربستان سعودی و ایالات متحده، تفاهم‌نامه‌ای مبنی بر این دارند که امریکا از آل‌سعود محافظت کرده و در مقابل نیز عربستان نفت خام خود را فقط به «دلار» قیمت‍‍‍‎گذاری کند.

علاوه بر این، ریال واحد پول عربستان سعودی و دیگر ارز کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به دلار میخکوب شده است. این نحوه قیمت‌گذاری نفت خام، دلار امریکا را به مهم‌ترین ذخیره ارز جهان تبدیل کرده است.

 اما آیا ارزهای دیجیتالی شانس این را دارند که با دلار امریکا رقابت کنند؟

بیت‌کوین تلگراف گفت‌و‌گویی را در این زمینه با شانون لوری موسس شرکت سرمایه‌گذاری «ان.جی.یو.اف» داشته است که به عنوان «نخستین بازار نفت خام بیت‌کوین» لقب گرفته است.

شانون در دسته‌ای قرار می‌گیرد که اعتقاد دارند دلار امریکا در آستانه‌ی تجربه‌ی یک ضربه شدید است  که تمام کالاهای اساسی و کشورهای صادرکننده را خواهد لرزاند. در اینجا موقعیت نفت خام نسبت به دیگر کالاها منحصر است چرا که هر کشوری در حال حاضر برای خرید نفت به دلار احتیاج دارد. شانون معتقد است که بازار نفت خام او بدیل خوبی برای نبود دلار است.

او می‌گوید: «بازار نفت خام یک نفع تجاری برای سفته‌بازار است. اما خریداران و فروشندگان واقعی نفت خام می‌توانند به راحتی از بیت‌کوین برای مبادلات خود استفاده کنند چرا که دلار در معرض یک فروپاشی قرار دارد»

در حال حاضر وب‌سایت «سکیور ترید» تنها به دولت‌ها و شرکت‌ها خدمات عرضه می‌کند، اما شانون اعتقاد دارد روند کاهشی ارزش دلار، معاملات با بیت‌کوین را پرسود خواهد کرد و در نتیجه خرده‌فروشان به سمت معامله نفت با بیت‌کوین رو می‌آورند.

 مواضع کشورها در مقابل بیت‌کوین

 به گزارش «دنیای انرژی» برخی از کشورها بیت‌کوین را به رسمیت شناختند، برخی آن را غیرقانونی اعلام کردند و برخی دیگر هنوز موضعی در برابر آن اتخاذ نکردند. وب سایت «نیو اس بی تی سی» پیشتر نوشته است که کشورهای خاورمیانه اغلب در دسته سوم قرار می‌گیرند.

کویت یکی از کشورهای پیشرو در زمینه فهم، پذیرش و استفاده از بیت‌کوین محسوب می‌شود. «مرکز مالی کویت» که بانکی سرمایه‌گذاری با قدمت در خلیج فارس است در سال 2014 گزارشی را منتشر کرد که در آن  «پتانسیل بیت‌کوین برای صادرات به ویژه صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی» مورد بررسی قرار گرفت.

گزارش مرکز مالی کویت در خصوص استفاده از ارزهای دیجیتال به ویژه بیت‌کوین در خاورمیانه، برای این نوع ارزها در منطقه آینده خوبی را در نظر گرفته و نوشته است که به این ترتیب افراد می‌توانند دیگر فقط با تلفن هوشمند خود معاملات روزمره را انجام دهند.

این مرکز «سود» بیت‌کوین را بیشتر از مخاطرات آن دانسته است. در گزارش مرکز مالی کویت از بیت‌کوین به عنوان یک «ابزار کمکی» برای کشورهای صادرکننده نفت خام در نظر گرفته شود چرا که خواهد توانست سرعت دسترسی آن‌ها به درآمدهای نفتی خود را که اکنون 1 تا 3 روز زمان‌بر است افزایش دهد.

در این گزارش عنوان شده است: «اصلاح سیستم‌های پرداخت در معاملات نفتی با بیت‌کوین موجب صرفه‌جویی در زمان، هزینه و کاغذبازی می‌شود و می‌تواند به عنوان یک سیستم جایگزین در انتقال پول در کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و کل خاورمیانه مورد استفاده قرار گیرد».

از سوی دیگر، چین شدیدا به دنبال جایگزینی دلار با یوآن است. این کشور در سال 2015 توافق‌نامه‌های تبادل ارزی با 28 بانک مرکزی جهان را به امضا رساند.  «کریپتوکارنسی» در سال 2017 در گزارشی مدعی شد که ایران، روسیه و چین تمایل دارند تا تبادلات نفتی با بیت‌کوین را کلید بزنند و خود را از «دلار» رها کنند.  تفاهم‌نامه تبادل ارزی منعقد شده میان ایران، روسیه و چین در گزارش کریپتوکارنسی مورد اشاره قرار گرفته و عنوان شده است که احتمال اینکه معاملات میان این 3 با یک ارز دیجیتال انجام شود بسیار بالاست اما هنوز مشخص نیست این ارز بیت‌کوین باشد.

 مخاطرات معامله با ارزهای دیجیتال

معامله یک کالا با  بیت‌کوین یا هر نوع ارز رمزنگاری شده‌ی دیگر همچنان مخاطرات فراوانی را به دنبال خود دارد.  جمعه 27 جولای 2018 ارزش بیت‌کوین در نیویورک با شوک روبرو شد چرا که کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده 3 رای مخالف را در برابر 1 رای موافق با تشکیل بورس بیت‌کوین در نیویورک اعلام کرد. این اتفاق در حالی رخ داد که تحلیلگران به دنبال رشد 40 درصدی ارزش بیت‌کوین در ماه‌های اخیر، دیدگاه‌های بسیار مثبتی درباره ارزش آن اتخاذ کرده بودند.

امیرجعفرزاده پژوهشگر اقتصادی و مدرس دانشگاه در این خصوص به «دنیای انرژی» می‌گوید: «پیش از هر چیز باید به این موضوع توجه کرد که نباید با موضوع معامله نفت یا هر کالای دیگر از طریق بیت‌کوین یا دیگر ارزهای دیجیتال، ساده‌انگارانه برخورد کرد»

او در ادامه عنوان می‌کند: «2 موضوع اساسی وجود دارند که در ابتدا باید حتما مورد توجه قرار گیرند. یکی از این موارد حجم معاملات است. این بدین معنی است که ایران نفت خام خود را با ارزی معامله خواهد کرد که خود به واسطه حجم فروش نفت ایران دچار نوسان در قیمت می‌شود و ممکن است اختلالاتی را ایجاد کند»

این پژوهشگر اقتصادی در ادامه عنوان می‌کند: «مسئله دوم چگونگی تبدیل این بیت‌کوین به ریال است. اگر این ارز بخواهد در داخل ایران به ریال تبدیل شود پیچیدگی‌ها و پرسش‌های زیادی را به دنبال دارد. از سویی اگر تصمیم بر این باشد که بیت‌کوین به دلار یا یورو تبدیل شده و بعد به ایران وارد شود کارمزد بالایی خواهد داشت که باید مورد توجه قرار گیرد»

جعفر زاده به دیگر مسائل و حواشی که از چنین اقدامی ناشی می‌شوند اشاره کرده و می‌گوید: «معامله کالایی مانند نفت خام با بیت‌کوین به واسطه اینکه در ساعت‌های مختلف روز ممکن است قیمتی متفاوت را رقم بزند پتانسیل ایجاد فساد را نیز دارد؛ در نتیجه باید پیش از تصمیم‌گیری برای تمام این موارد تمهیداتی در نظر گرفته شود»

او در نهایت اعتقاد دارد چنانچه تیمی متشکل از کارشناسان اقتصادی و کامپیوتری استفاده از بیت‌کوین در ایران را «مدیریت» کنند این ارز یا دیگر انواع ارزهای رمزنگاری شده می‌توانند نوعی ابزار کمکی برای صادرات بخشی از نفت خام ایران محسوب شوند. 

ایران البته نشان داده است که حداقل روی کاغذ در حال بررسی استفاده از بیت‌کوین است. 9 ماه پیش امیرحسین دوایی معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به روزنامه شرق گفت که در حال حاضر وزارات ارتباطات و فناوری اطلاعات، مطالعاتی تحقیقاتی برای آماده سازی زیرساخت استفاده از بیت کوین در داخل کشور انجام داده است.

او گفت ارزهای رمزنگاری شده، دارای دو جنبه ی اقتصادی و زیرساخت هستند(که باید بررسی شود) و افزود که پذیرش آن در ایران، منافع عمومی برای کشور به ارمغان خواهد آورد. باشگاه خبرنگاران جوان پیشتر نوشته است: در حالی که شرکت های بسیاری در ایران هستند که از بیت کوین استفاده می کنند اما از قوانین مالیاتی مربوط به آن می ترسند و از فاش کردن هویتشان خودداری می کنند.

اکنون به نظر می‌رسد باید منتنظر ماند و دید که نتایج بررسی وزارت ارتباطات، آینده استفاده از ارزهای رمزنگاری شده در ایران را به کجا خواهد برد.

نادی صبوری