مقدمه : محمودرضا افشاریان فارغ‌التحصیل دانشکده نفت آبادان در رشته مهندسی شیمی با گرایش پالایش نفت و کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی با حدود 27 سال سابقه کار در زمینه‌های مختلف صنعت نفت که شامل 15 سال در شرکت ملی پخش، 6 سال شرکت ملی گاز، 4 سال وزارت نفت و در حال حاضر هم حدود یک سال است که در ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز فعالیت دارد . با توجه به روابطی که بسیاری از اعضای اتحادیه اوپکس با ستاد پیشگیری و مبارزه با قاجاق فراورده های نفتی در خصوص صادرات دارند گفتگوی کوتاه خبرنگار دنیای انرژی را با این مقام ارشد ستاد می خوانیم :
** وضعیت کنونی قاچاق فرآورده های نفتی
• در سال گذشته حدود 60 الی 70 عدد از شرکت‌های تولیدکننده مشتقات نفتی درصد خورده‌اند. درواقع به‌طور میانگین می‌توان گفت 25 الی 30 درصد این شرکت‌ها مشمول قاچاق شدند و بعضی از آنها صرفاً به دلیل قاچاق وارد این کار شده‌اند. ولی درصد بالایی از این شرکت‌ها عملکرد مثبتی داشته و برای کشور ارزآوری دارند. مابقی هم که خواسته یا ناخواسته اشتباهاتی داشتند الحمدالله در حال حاضر خوب کار می‌کنند.
** استفاده از فن آوری ها و سامانه های نوین در کشفیات
• با تولید و راه‌اندازی یک نرم‌افزار برای بررسی و تعیین ماهیت سعی کردیم خطای انسانی را در کارگروه کم کنیم. تعدادی از اعضای کارگروه را تغییر داده شد و همچنین دستورالعملها موردبازنگری قرارگرفته و در مواردی تغییر کرده است. درواقع ما سعی کرده‌ایم هم درروند صادرات تسهیل ایجاد کنیم و هم در بررسی ماهیت دقت را بالا ببریم و به نظر می رسد در این زمینه موفق عمل کرده‌ایم. بحث قاچاق فقط مختص به صادرکنندگان مشتقات نفتی نیست. تلاش ما در این راه باعث شده که حجم قاچاق از حدود 10 الی 11 میلیون لیتری روزانه ، به روزانه حدود ۸/۸ میلیون لیتر یعنی حدود 3 میلیون لیتر در روز کاهش داشته باشد و همچنین کشفیات ما نسبت به گذشته چندین برابر شده است. این کشفیات از طریق سامانه‌ها، گلوگاه‌ها، در اختیار گذاشتن ابزارآلات، دوربین‌های پلاک خوان، اجرای رویه‌ها و کدگذاری‌هایی که برای کارت‌های سوخت در نظر گرفته‌شده، صورت گرفته است.. همچنین در آینده نزدیک از سیستم سپه تن برای کلیه نفت‌کش‌ها استفاده خواهد شد. این سامانه روی سیستم نفت‌کش‌ها نصب می‌شود و باعث قفل الکترونیک آنها می‌شود؛ یعنی در مبدأ قفل و در مقصد طبق طول و عرض جغرافیایی که از قبل تعریف‌شده باز خواهد شد .
** دستورالعمل های جدید ستاد
• شرکت‌های صادراتی باید در چهارچوب مقررات و دستورالعملها حرکت کنند و ستاد سعی نموده است ایرادهای قبلی را برطرف کرده و دستورالعملها را یکنواخت و یکسان‌سازی نماید. با توجه به این موارد بعید به نظر می‌رسد که مانند گذشته قاچاق انجام شود. همچنین با توجه به تدوین تبصره 4 ماده 18 که در خصوص برخورد با قاچاق هست و در آینده نزدیک توسط رئیس‌جمهور محترم ابلاغ خواهد شد، هرگونه جابه‌جایی فرآورده حکم قاچاق را دارد، یعنی می‌توانند با حمل‌کننده، خریدار و فروشنده برخورد کنند. قبلاً به اسم جابه‌جایی فرآورده‌های خارج از شبکه مطرح می‌شد ولی در حال حاضر حکم قاچاق مطرح است و به‌عنوان یک قاچاقچی با این افراد برخورد خواهد شد؛ یعنی هر شخصی حتماً باید مبدأ و مقصد محصولش مشخص باشد در غیر اینصورت اگر مقصد ثالثی وجود داشته باشد آن محصول قاچاق محسوب می‌شود.با توجه به دوربین‌های پلاک خوانی که در آینده نزدیک نصب خواهد شد در حین ارتکاب شناسایی خواهند شد. درواقع وقتی مبدأ و مقصد مشخص باشد خلاف آن باید توقیف شود.
** هم اندیشی ستاد با استاندارد و گمرک
رای هم اندیشی و ارتباط بیشتر با گمرک و استاندارد سامانه‌های مختلفی طراحی و اجرا شده است . هر محموله‌ای که بخواهد صادر شود حتماً بایستی در سامانه ثامن ثبت شود و وقتی‌که ثبت شد گمرک با استفاده از فاکتورهای موجود و آنالیز آزمایشگاه همکار آن را به کارگروه معرفی می‌کند و کارگروه آن را بررسی می‌کند. درواقع از طریق سامانه باهم لینک هستند و ارتباط برقرار می‌کنند و کلیه محموله‌ها از طریق سیستم بررسی می‌شود و دیگر دستی نیست. از سال گذشته این حلقه کامل‌تر شده و نواقص گذشته برطرف شده است.
** سهم قاچاق خصولتی ها
• در زمینه سهم قاچاق شرکت‌های خصولتی و حتی دولتی آماری وجود ندارد ولی به‌هرحال پتانسیل قاچاق وجود دارد و ما هم موظف به پیشگیری و پیگیری هستیم. کار این دفتر در ستاد پیشگیری است نه مقابله.
** بازنگری در قوانین دست و پاگیر
• برای فاصله گرفتن از قوانین دست و پاگیر و خودتحریمی، ستاد با دستورالعمل ماده 45 درروند تسهیل صادرات یک بازنگری اساسی انجام داده است. به‌طور مثال سال گذشته شرکت‌هایی که درصد خورده بودند حق اعتراض نداشتند ولی در حال حاضر این حق اعتراض در چهارچوب دستورالعمل گنجانده‌شده و به تصویب رسیده است و در آینده نزدیک ابلاغ خواهد شد. درواقع صادرات این شرکت‌ها که منتج به ورود ارز به کشور می‌شود هر دلارش به‌منزله یک تیر برعلیه دشمن است و با توجه به اینکه ما اکنون در جنگ تمام‌عیار اقتصادی هستیم به این ارز نیاز داریم. من به‌شخصه حامی این شرکت‌ها هستم و در جهت تسهیل صادرات تلاش زیادی کرده‌ام.
** آزادسازی نفت کوره و نفت سفید
• سال گذشته در زمینه آزادسازی نفت کوره و نفت سفید که به پیشنهاد اتحادیه صادرکنندگان نفتی بود مکاتباتی با دفتر رئیس‌جمهور انجام‌گرفته و جواب مثبت هم داده‌شده است و منتظر هستیم تا بررسی های نهایی آن توسط دولت صورت بگیرد و ابلاغ شود. همچنین قصد این وجود دارد تا در قدم‌های بعدی به سمت آزادسازی دو فرآورده بنزین و نفت گاز برویم. در خصوص نفت کوره و نفت سفید منتظر ابلاغ دولت هستیم که اگر ابلاغ شود بخش بزرگی از قاچاق در این زمینه کاهش پیدا خواهد کرد.
** همکاری ستاد با بخش خصوصی
• معمولاً با توجه به سیستم کاهش تصدی‌گری و کم کردن حجم دولت، ستاد نیز از همکاری بخش خصوصی بهره مند است و بسیاری از سامانه‌های ستاد در حال حاضر توسط بخش خصوصی اداره می‌شوند و ستاد در این زمینه تنها نظارت عالیه دارد.
** نقش نظارتی اتحادیه اوپکس در پایش اولیه اعضا
• با توجه به جلسات متعددی که با اعضای اتحادیه و انجمن‌های فرعی داشتیم مقرر گردید کمیته پایشی از طرف خود اتحادیه تشکیل شود. این کمیته توسط انجمن تولیدکنندگان هیدروکربنی تشکیل‌شده و قرار است به‌زودی پایش صورت بگیرد. با صنف تولید روغن نیز قرار است سامانه‌ای راه‌اندازی شود که توسط آن یک نظارتی بر جمع‌آوری روغن‌های کارکرده صورت بگیرد. بخش عمده‌ای از این کار توسط خود اعضای اتحادیه انجام‌گرفته و با همکاری و حمایت ستاد قرار است راه‌اندازی شود و به این صورت باشد که هم مصرف‌کنندگان و هم تولیدکنندگان موظف به پیروی از آن باشند. در صورت استقرار این عملکردها، نقش نظارتی اتحادیه نیز به جریان شفاف سازی کمک مضاعفی خواهد نمود.
** شفاف سازی در دستورالعمل ها
• طبق دستورالعملها و مقرراتی که جاری هستند هر مصرف‌کننده یا صادرکننده موظف است طبق دستورالعملها صادرات خود را انجام دهد. غیرازاین باشد به‌عنوان تخلف محسوب می‌شود. ستاد سیستم را باز گذاشته و اگر کسی بتواند بنزین یا نفت سفید تولید کند باید محصولش را استانداردسازی کند و به نام بنزین و نفت سفید آن را صادر کند نه چیز دیگری. در کل دستورالعملها بسیار شفاف است.
** صادرات بنزین توسط بخش خصوصی
• بنزین به دلیل اینکه استاندارد ملی دارد حتماً باید توسط کارگروه استانداردسازی مشخص شود که استانداردهای لازم را دارد و ازنظر تجهیزات نیز حتماً باید تجهیزاتی که وزارت نفت و شرکت ملی پخش و پالایش تأیید می‌کند را داشته باشد. بعد از بررسی و بازدیدهایی که صورت می‌گیرد گزارش آن اعلام می‌شود. چنانچه در چهارچوب مقررات اعلام‌شده باشد، می‌توانند بنزین، نفت سفید یا هر فرآورده یارانه‌ای دیگری را تولید و صادر کنند به آنها کد شناسایی تعلق می‌گیرد و صادرات انجام می‌گیرد. در غیر این صورت طبق روال گذشته با آنها برخورد خواهد شد کسانی نیز که مدعی هستند از برش گیری بنزین، نفت گاز یا نفت سفید تولید می‌کنند حتماً بایستی مجوزهای لازم از شرکت ملی پخش و پالایش و استاندارد را داشته باشند.
** حضور نماینده تشکل های خصوصی در جلسات ستاد
• بارها از اتحادیه دعوت کرده‌ایم و نظرات آنها را خواسته‌ایم و با توجه به نظرات آنها دستورالعمل تدوین‌شده است. ما نظرات اتحادیه‌ها و انجمن‌ها را به‌صورت مکتوب هم دریافت می‌کنیم. اعتقاد من بر خرد جمعی است. ما علمش را داریم و آنها تجربه‌اش را و تلفیق این دو با همدیگر باعث ارائه راهکار بهتر می‌شود.
** مبادی گذر و مسیر نهایی فرآورده های نفتی قاچاق
• کالاهای قاچاق که کشف می‌شوند و از زعم ما فرآورده نفتی هستند، بعد از صورتجلسه تحویل شرکت ملی پخش می‌شوند و شرکت ملی پخش با توجه به توانایی اینکه آنها را در فرآورده اصلی مستهلک کند، می‌تواند در انبارهای نفتی خودش آن را نگهداری و ذخیره کند .
** بسته های تشویقی به شرکت های خوشنام
• تاکنون ستاد برای شرکت‌هایی که متخلف نیستند و خوش نامند و مطابق با استانداردهای ستاد و استاندارد و گمرک حرکت کرده‌اند بسته‌های تشویقی به‌صورت قانونمند در نظر نگرفته است و می توان در همایش‌هایی که اتحادیه در آینده خواهد داشت از آنها تقدیر نمود .
** مشکلات ضمانت سپاری بازرگانان
• در خصوص ضمانت سپاری بازرگانان و مشکلات پیش روی آنها باید طی قراردادی که بین تولیدکننده و بازرگان منعقد می‌شود دقت بیشتری صورت گیرد. درواقع به نظر من تولیدکننده باید مسئولیت هرگونه مشکلی را به عهده داشته باشد. البته ناگفته نماند که توسط بازرگان هم می‌تواند بعد از تحویل تا خروج کالا اتفاقاتی روی کالا انجام شود. درواقع ستاد نظارت خاصی روی این قضیه نمی‌تواند داشته باشد چون یک ارتباط بین فروشنده و خریدار است و ما فقط در هنگام صادرات نمونه‌گیری می‌کنیم که اگر احیاناً با کدی که قبلاً اظهار کرده بود مطابقت نداشت با آن برخورد کنیم.
** فوتس اویل و خارج کردن آن از دستورالعمل ستاد
• در خصوص فوتس اویل و خارج کردن آن از دستورالعمل ستاد، مکاتباتی با کارگروه و استاندارد انجام شده. منتظر جواب هستیم تا اعلام کنیم.