حدود چهل روز بعد از توقف غیرقانونی سوپرتانکر «گریس-1» در تنگه جبل‌الطارق، سرانجام دود از دودکش‌های این نفتکش خارج شد تا شاید تنش‌های سیاسی که پای نفتکش‌ها را به میان کشیده تا حدودی فروکش کند. چهارم جولای (13 تیر) زمانی بود که اخبار توقف یک نفتکش حامل نفت خام ایران بر خروجی رسانه‌های داخلی و خارجی قرار گرفت. این نفتکش، با ادعای حرکت به سمت سوریه و تلاش برای رساندن نفت خام ایران به این کشور، توسط نیروی دریایی بریتانیا و به درخواست دولت محلی جبل‌الطارق (که خاک فراسرزمینی بریتانیا به شمار می‌رود) متوقف شد. بعد از این توقف، گمانه‌زنی‌ها از محموله این نفتکش و همچنین مقصد احتمالی آن از سوی موسسات بین‌المللی مختلف، از جمله تانکر ترکرز آغاز شد. نگاهی به این گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد محموله این نفتکش می‌تواند نفت خام نباشد و مقصد آن نیز جایی غیر از سوریه باشد. گریس۱ حدود ۴۰ روز در تنگه جبل‌الطارق و متوقف بود و حدود دو هفته بعد از آغاز توقف آن، نفتکش انگلیسی Stena Impero از سوی نیروی دریایی سپاه در خلیج فارس آنطور که گفته شد به علت رعایت نکردن قوانین و مقررات دریانوردی و خاموش کردن دستگاه موقعیت‌یاب خود، توقیف شد. پس از دو هفته کشمکش و گفتگو میان ایران و بریتانیا سرانجام در تاریخ ۲۵ مرداد، دولت محلی جبل‌الطارق سوپرتانکر گریس-۱ را بدون قید و شرط و با اشاره به اینکه هیچ حکمی از دادگاه‌های آمریکا به دستشان نرسیده آزاد کرد. با وجود اعلام آزادی گریس۱ که بعدا آدریان دریا نام گرفت؛ از آزادی نفتکش بریتانیایی که در خلیج فارس متوقف شده بود خبری به گوش نمی‌رسد. اقدام قاضی دیوان عالی جبل‌الطارق که با مخالفت آمریکا نیز مواجه شد، از نگاه کارشناسان به مثابه عقب‌نشینی بریتانیا از مواضع خود در مقابل ایران و نشانه‌ای از تمایل اروپا به همکاری با کشور شناسایی شد. قاضی دیوان عالی جبل‌الطارق غروب پنج‌شنبه (۲۴ مرداد) به وقت ایران با بیان اینکه درخواست آمریکا برای توقیف کشتی به دست دادگاه نرسیده، گفت که مجوز آزادی کشتی گریس1 را صادر کرده است. آزادی گریس۱ با تحولاتی همراه بود که در ادامه به آن اشاره می‌شود. از جمله کارشکنی‌های آمریکا که حرکت این نفتکش را به تاخیر انداخت.
• ماجرا چه بود؟
طبق ادعای دولت انگلیس، گریس1 به این دلیل در تنگه جبل‌الطارق متوقف شد که به نظر می‌رسید در حال نقض تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه دولت سوریه است. این تحریم‌ها از اوایل مه 2011 علیه دولت بشار اسد آغاز شد تا قدرت او را در سوریه کاهش دهد. با این حال نشانه‌هایی نیز از دخالت داشتن آمریکا در توقف این نفتکش مشاهده شد از جمله آنکه آمریکا 48 ساعت قبل از توقیف نفتکش، ورود آن به تنگه جبل‌الطارق را به مقامات اسپانیا و انگلیس اطلاع داده بود. یا این اظهارنظر از سوی وزیر خارجه اسپانیا که درخواست‌کننده اصلی برای توقیف این نفتکش آمریکا بوده است. با وجود انکار دستور گرفتن از آمریکا برای توقف این نفتکش و تاکید بر تلاش برای پیشگیری از نقض تحریم‌های اروپا علیه دولت اسد؛ برخی گمانه‌ها ادعای مقامات دولت جبل‌الطارق و انگلیس را در زمینه رساندن نفت ایران به سوریه رد می‌کرد. برای مثال تانکر ترکرز در گزارشی با اشاره به اینکه گریس1 به لحاظ سنی از پهلوگیری در بنادر منع شده و اصولا باید در میان آب و توسط نفتکش‌های کوچک‌تر عملیات تخلیه بار آن صورت گیرد؛ این احتمال را مطرح کرد که محموله این نفتکش می‌توانست هر مقصدی به غیر از سوریه داشته باشد، از جمله اسپانیا. در این گزارش همچنین تاکید شده حتی اگر گریس-1 اجازه پهلوگیری در بنادر را داشت، به لحاظ فنی امکان ورود به بنادر سوریه در سواحل مدیترانه را نداشت زیرا عمق آب در این مناطق کم است و برای پذیرش سوپرتانکرها محدودیت دارد. آب‌خور این نفتکش بیش از ۲۲ متر بوده است حال آنکه هیچ بندری در سوریه توان پذیرش آب‌خور بالای ۲۰ را ندارد. تانکرترکرز همچنین با اشاره به خط آب بر روی بدنه نفتکش این احتمال را مطرح کرد که محموله گریس۱ باید محصولی سنگین‌تر از نفت خام باشد؛ برای مثال نفت کوره. مقامات ایرانی نیز بعدا اعلام کردند محموله این نفتکش نفت‌خام نبوده و فرآورده نفتی بوده است. ایران در دوران تحریم برای فروش فرآورده‌هایی از جمله نفت کوره آزادی عمل بیشتری دارد زیرا این محصول بر خلاف نفت‌خام چندان قابل شناسایی نیست و در عین حال خریداران خرده فراوانی نیز دارد که آنها نیز علی‌رغم پالایشگاه‌ها؛ به سختی قابل ردیابی هستند. با تمام این اما و اگرها ایران هرگز مقصد مورد ادعای دولت جبل‌الطارق و انگلیس را تایید نکرد.
• تولد آدریان دریا
بعد از صدور حکم قاضی دیوان عالی جبل‌الطارق، خبرگزاری هند اعلام کرد که تمامی ۲۴ خدمه هندی گریس۱ آزاد شده‌اند. آمریکا اما حدود دو روز بعد از اعلام آزادی گریس۱ از سوی دولت محلی جبل‌الطارق، توسط دادگاهی در ایالت کلمبیا حکم توقیف دوباره این نفتکش را صادر کرد. با این حال آنطور که سفیر ایران در بریتانیا اعلام کرد این حکم مانع حرکت گریس۱ که بعد از این اتفاقات نام آن به «آدریان دریا» تغییر کرده بود؛ نشد. حمید بعیدی نژاد همچنین در پیامی در صفحه توییتر خود درباره تغییر نام نفتکش گریس 1 توضیح داد. طبق این پیام «تغییر نام نفتکش حامل نفت ایران در جبل الطارق این برداشت نادرست را برای برخی ایجاد کرد که این اقدام برای دور زدن تحریم‌ها صورت گرفته است. در حالیکه ضرورت این اقدام از مخالفت پاناما با ادامه مسیر این نفتکش تحت پرچم آن کشور آغاز شد. بر اساس قوانین دریایی، پرچم کشتی تابع محل ثبت آن است. با تصمیم به قرار گرفتن نفتکش تحت پرچم جمهوری اسلامی ایران لازم بود که ثبت نفتکش نیز در ایران انجام گیرد. طبعا با ثبت کشتی در ایران، نام جدید ایرانی برای آن انتخاب شد. تاکید می‌گردد که این کشتی تحت هیچگونه تحریمی قرار ندارد و نفت آن نیز بر اساس بارنامه رسمی، متعلق به شرکت ملی نفت ایران است.» بعیدی‌نژاد در توییتی دیگر تاریخ ثبت این نفتکش با نام جدید (آدریان دریا) را بر اساس گواهینامه ثبت تازه صادر شده، روز ۲۴ تیرماه امسال مطابق با ۱۵ جولای اعلام کرد یعنی بیش از یک ماه از زمان خبری شدن این تغییر نام. اعتراض ایران به توقف این سوپرتانکر که از سوی مقامات ایرانی به «دزدی دریایی» تعبیر شد به این علت بود که بر خلاف آمریکا، اروپا هیچ تحریمی علیه نفت ایران ندارد بنابراین حتی در صورت صدور دوباره حکم توقف از سوی آمریکا؛ این حکم نباید از سوی اروپا مورد توجه قرار گیرد. از دیگر سو حتی اگر تحریم‌های آمریکا را مورد توجه قرار دهیم، این تحریم‌ها شامل صاحبان نفتکش یا افراد و شرکت‌هایی می‌شود که با آن ارتباط دارند و اصولا به توقیف خود نفتکش منجر نمی‌شود. همچنین هرچند آدریان دریا در حال حاضر تحت پرچم ایران قرار دارد اما از آنجا که مالکیت پیچیده‌ای دارد؛ مشخص نیست تحت تحریم قرار گرفتن صاحب یا صاحبان آن به راحتی ممکن باشد. جلیل اسلامی، معاون دریایی سازمان بنادر و دریانوردی پیش از این اعلام کرده بود «نفتکش گریس-۱ براساس خواست مالک کشتی با پرچم جمهوری اسلامی ایران و با تغییر نام به آدریان دریا پس از انجام مقدمات سفر به سمت مدیترانه را آغاز خواهد کرد.» او همچنین اصالت این نفتکش را «روسی» اعلام کرده بود.
• علت اعتراض‌های آمریکا چیست؟
آمریکا از زمان خروج از توافق بین‌المللی برجام، صفر کردن صادرات نفت خام ایران را به هدف اصلی خود تبدیل کرده است. لغو کامل معافیت‌های شش ماهه خرید نفت از سوی مشتریان ایران نیز در جهت تحقق این هدف بود. در نتیجه بخش مهمی از سیاست خارجی دولت دونالد ترامپ متوجه رصد نفتکش‌های ایرانی و توقف حرکت نفتکش‌هایی مانند گریس۱ (آدریان دریا) از بنادر ایران است. با این حال آنطور که بلومبرگ گزارش می‌دهد، ایران همچنان از روش‌های مختلف مشغول صادرات نفت خام به کشورهای مختلف از جمله چین است. بنابراین طبیعی است که آمریکا نسبت به حرکت نفتکش‌های ایران در آب‌های بین‌المللی حساسیت به خرج دهد. در چنین شرایطی است که آمریکا پس از مشاهده صدور حکم آزادی گریس۱ (آدریان دریا) با صدور بیانیه‌ای مدعی شد این نفتکش به نیروهای سپاه پاسداران ایران در انتقال نفت از ایران به سوریه کمک می‌کرده و این موضوع می‌تواند برای هر شخص مرتبط با گریس-۱ عواقب جدی به همراه آورد. در کنار اعلام مواضع آمریکا کاپیتان هندی و چهار افسر این نفتکش پس از صدور حکم آزادی از آن خارج شده‌اند و قرار بر این بوده که افراد جایگزین آنها روز یکشنبه، ۲۷ مرداد وارد جبل‌الطارق شوند تا پس از بازرسی موتورهای نفتکش و تامین مواد غذایی و سوخت آن، به سمت یکی از بنادر دریای مدیترانه حرکت کند. با این حال باید دید در نهایت تولد آدریان دریا و شروع حرکت آن برای خروج از منطقه جبل‌الطارق تا چه میزان به فروکش تقابلات سیاسی منجر خواهد شد؟