چهاردهمین گردهمایی “ انجمن پتروشیمی کشورهای حاشیه خلیج فارس (GPCA) “ با عنوان “ پیروزی از طریق مشارکت استراتژیک” در تاریخ های 3 الی 5 دسامبر 2019 در امارات متحده عربی برگزار شد. این کنفرانس که در آن کشورهایی همچون عربستان، امارات، قطر، کویت، بحرین و عمان (تحت نام کشورهای GCC) نیز عضو هستند از مهم ترین گردهمایی های منطقه ای محسوب می شود. درگردهمایی سال جاری بیش از 2100 نفر از 570 شرکت حضور داشتند که محوریت با کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا ( 1529 نفر) و بعد اروپا ( 279 نفر) و سپس آمریکا و آسیا ( 278 نفر بود.
نگاهی به کشورهای GCC
کشورهای GCC به عنوان یکی از مهمترین تولید کنندگان و صادرکنندگان محصولات پتروشیمی در جهان تاثیر بسزایی در این صنعت دارند. هم اکنون ظرفیت تولید این کشورها 175 میلیون تن کالا بوده که 6/6 ٪ از تولیدات جهانی را در اختیار دارند. از مجموع تولیدات کشورهای عضو، 73 میلیون تن کالا به اقصی نقاط جهان صادر می شود که 3/4 درصد صادرات جهانی را به خود اختصاص داده است. صنعت پتروشیمی در این کشورها در سال 2018 ، با رشد 2/8 درصدی سریعترین نرخ رشد نسبت به میانگین تاریخی اخیر را دنبال نموده است ( میانگین دهه گذشته 2018-2008 : 8/7 درصد) . این اتفاق علیرغم رشد نسبی GDP و محیط بی ثبات و نوسانی اقتصاد جهانی رخ داد که بسیار حائز اهمیت میباشد . لازم بذکر است که ظرفیت تولید این کشورها در سال 2008 حدود 82 میلیون تن گزارش شده بود که امروز به 175 میلیون تن با محوریت تولید محصولات ذیل افزایش یافته است : 31درصد مواد اساسی و پایه، 4/16 درصد مواد میانی و واسطه ای، 22درصد کودهای شیمیایی، 4/15درصد مواد پلیمری، 6/10 درصد مواد شیمیایی معدنی
6/4 د رصد محصولات پلیمری و شیمیایی با کارایی بالا
لازم بذکر است که حدود 70درصد از ظرفیت تولیدی کشورهای GCC یعنی 119 میلیون تن آن ( شامل 126 نوع محصول بدون در نظر گرفتن ریزگریدها )، توسط رقیب دیرینه پتروشیمی ایران یعنی کشور عربستان به تولید رسیده است و کشور قطر با 19 میلیون تن در رتبه دوم در میان گروه GCC جای دارد.
درآمد فروش این کشورها با 14 درصد رشد نسبت به سال 2017 بالغ بر 84 میلیارد دلار است که بخش غالب آن به پلیمرهای تجاری ( 41 میلیارد دلار) و سپس گروه محصولات تخصصی و با ارزش افزوده بالا ( 23 میلیارد دلار) اختصاص دارد. این نیز موید نگاه ویژه این کشورها به تولید محصولاتی با تکنولوژی برتر و دارای ارزش افزوده بالا می باشد. لازم بذکر است که درآمد عربستان در سال مورد مطالعه 62 میلیارد دلار گزارش شده است. کشورهای GCC در حال تغییر سیاست های کاری خود و گذر به شرایط ادغام هستند. این امر باعث اقتصاد مقیاس، بهره وری بالاتر، هم افزایی های عملیاتی، فروش و سود بالاتر خواهد بود. مصادیقی همچون ادغام سابیک و آرامکو ، ادغام شرکت نفت عمان و شرکت های تابعه ( پالایشگاه ORPIC و دوقم و صنایع پتروشیمی DRPIC ، شرکت سلاله متانول و ...) از جمله اقدامات در دست برای تسلط بیشتر به محیط کسب و کار و رقابت می باشد. اتفاقی که دقیقا در جهت خلاف اقدامات صنایع پتروشیمی ایران مبنی بر چند پارگی است.
رقابت کشورهای GCC با سایر تولید کنندگان جهانی
در سال 2017 ظرفیت تولید جهانی محصولات پتروشیمی بالغ بر 5/2 میلیارد تن گزارش شده است که نسبت به سال 2000 رشد 6/4 درصدی را تجربه نموده است.گرچه آسیا و بویژه چین موتور رشد صنایع پتروشیمی جهان است اما مناطق رو به رشد دیگری نظیر کشورهای عضو شورای همکاری های خلیج فارس (GCC) نیز از رشد قابل ملاحظه ای برخوردار بوده اند . در این کشورها نرخ رشد ظرفیت تولید از 2/3 درصد در سال 2000 به 6/6 درصد در سال 2017 ارتقا یافته است . از سوی دیگر کشور چین نیز که در سال 2000 با 122 میلیون تن ظرفیت تولید، 3/10 درصد از ظرفیت جهانی را در اختیار داشت ، امروز با 845 میلیون تن ظرفیت تولید 2/33 درصد از ظرفیت تولید جهانی را دراختیار دارد که زنگ خطر بزرگی برای تولید کنندگان محصولات پتروشیمی و مشخصا ایران ( به معنای کمرنگ شدن بزرگترین بازار سنتی ) قلمداد می شود . آمریکای شمالی که دومین مرکز بزرگ تولیدات پتروشیمی در سطح جهان است و متولی 15 درصد از ظرفیت تولید جهانی است ، تنها منطقه ای است که بعد از کشورهای GCC در سال 2018 رشد مثبت داشته که علت آنرا باید در توسعه ظرفیت های جدید به واسطه شیل گاز و شیل اویل و به صرفه بودن تولید بر مبنای هزینه جستجو کرد. در عوض تولید در کشورهای اروپایی در 2018 نسبت به سال قبل روند کاهشی شدیدی را به علت کاهش صادرات و تقاضای ضعیف در صنایع خودروسازی تجربه نموده اند. این روند کاهشی طی دهه گذشته نیز کاملا “ مشهود است . درآمد جهانی حاصل از پتروشیمی در سال 2018 حدود 3900 میلیارد دلار است که بعد از 2014 ( با 4 هزار میلیارد دلار) بیشترین رقم ممکنه در سالهای اخیر بوده است. سهم کشورهای GCC در طول این سالها نسبتا یکنواخت ولی همواره رو به بهبود می باشد. یازده کشور از نظر کسب درآمد بالغ بر 4/77 درصد درآمد را به خود اختصاص داده اند که چین، امریکا و ژاپن در رتبه های اول تا سوم قرار دارند. عربستان با چشمگیرترین رشد در دو دهه گذشته هم اکنون رتبه یازدهم این فهرست را در اختیار دارد .
سرمایه گذاری منطقه ای و خارج از منطقه ای کشورهای GCC
پتروشیمی یک صنعت سرمایه بر است و میزان تمرکز کشورها به سرمایه گذاری در این بخش تمایل آنها به نقش پذیری در سالهای آتی را نشان می دهد . حجم سرمایه گذاری کشورهای GCC در بخش پتروشیمی روند رو به رشدی را دنبال می نماید. این شاخص در سال 2018 حدود 6/3 میلیارد دلار بوده که نسبت به 1 میلیارد دلار در سال 2017با رشد بیش از 250 درصدی همراه بوده و انتظار می رود که این شاخص در سال 2019 با رشد 90 درصدی به 8/6 میلیارد دلار برسد .
عمده سرمایه گذاری در این گروه مشخصا توسط عربستان سعودی ( 9/2 میلیارد دلار) انجام پذیرفته و سایر کشورهای همکاری های خلیج فارس خود را برای موج بعدی آماده می کنند . سهم کشور کویت در سال 2018 ، بالغ بر 630 میلیون دلار ذکر شده است. نسبت سرمایه گذاری به درآمد در کشورهای GCC علیرغم رشد قابل توجه هنوز پائین تر از میانگین سطح جهانی و حدود3/4 درصد است . متوسط نرخ جهانی 8/5 درصد میباشد که کشورچین 3/7 درصد از درآمد خود را معطوف به سرمایه گذاری توسعه ای می کند و این عدد در آمریکای شمالی نیز 8/5 در صد است . نکته جالب در بخش سرمایه گذاری این است که با وجود رکود اقتصادی، سرمایه گذاری در بخش تحقیق و توسعه صنایع پتروشیمی جهان روند رو به رشدی را دنبال می کند . سرمایه گذاری در این بخش در سال 2018 بیش از 50 میلیارددلار بوده که سهم کشورهای GCC بالغ بر 440 میلیون دلار است که معرف اهتمام جدی تولید کنندگان منطقه به رشد کارایی محصولات و تطبیق پذیری با فرصت های جدید بازار می باشد. علیرغم پیگیری های شدید کشورهای GCC ، این کشورها هنوز از نرخ متوسط جهانی در R&D یعنی 3/1 درصد و در قیاس با کشورهای صنعتی نظیر ژاپن (9/3 درصد) ، آمریکا و اروپا ( 8/1 درصد) عقب تر هستند .لازم بذکر است که هدف گذاری اروپا برای 2020 رسیدن به 3 درصد است .کشور کره جنوبی با 8/4 درصد در رتبه پنجم تحقیق و توسعه در پتروشیمی قرار دارد و سهم هند و چین نیز بترتیب 6/1 درصد و 1 درصد است .